سطح مقدماتی مدرسه تخصصی «فرصت صدرخوانی» با عنوان «مقدمه‌ای درباره ظرفیت‌های اندیشه‌ای شهید صدر در ارتقای علوم انسانی» با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید امید مؤذنی، معاون پژوهش پژوهشگاه تخصصی شهید صدر برگزار شد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید امید مؤذنی، در نشست «مقدمه‌ای درباره ظرفیت‌های اندیشه‌ای شهید صدر در ارتقای علوم انسانی» بیان کرد:
کاربرد سیرۀ رفتاری شهید صدر در علوم انسانی
سنجش نقش شهید صدر در ارتقای اندیشه‌ای علوم انسانی مستلزم کار پژوهشی گسترده‌ای است که از ظرفیت‌های رشته‌ها و شاخه‌های مختلف علوم انسانی، کسانی که احاطه کافی بر اندیشه‌های شهید صدر دارند گرد هم آیند و در رشته‌های خودشان و اتفاقات بین‌رشته‌ای بررسی کنند که چه عرصه‌هایی از اندیشه شهید صدر می‌تواند تفاوت‌ها و تطورهایی را در آنچه امروز فضای علمی دارد ایجاد کند.
سیرۀ شهید صدر به‌طور خاص می‌تواند در بحث‌های علوم انسانی کاربرد داشته باشد و بسیار جای کار دارد؛ برای مثال در علوم سیاسی، اتفاقی که در سیرۀ شهید صدر افتاده است، فرایندی که ایشان از تحزب گذشته و با مرجعیت و انقلاب اسلامی مسیر رسیدن جامعه به حکومت را طی کرده، یک تجربه واقعی است که می‌تواند به ما که در دل یک حکومت اسلامی هستیم کمک کند.
برخی از ویژگی‌های شخصیتی شهید صدر
فارغ از توصیف‌های مختلفی که از شهید صدر شده، می‌توان ویژگی‌هایی را در اندیشه ایشان رصد کرد:
ایشان اندیشه با اصالتی دارد؛ اصالت به این معنا که شهید صدر با رویکرد اکتشافی مبتنی بر متن دینی، یعنی قرآن‌محوری، و روش اصولی، یعنی اصول فقه و تأکید بر جایگاه بی‌بدیل فقه و روش فقهی، اندیشمندی به‌طور کامل اصیل و با پایۀ اسلام است.
از مهم‌ترین ویژگی‌های شهید صدر نوآوری و پیشتازی است؛ عرصه‌ای نیست که شهید صدر به آن وارد شده باشد، مگر اینکه در آن نوآوری داشته و ابداعی را در سطوح مختلف ایجاد کرده است.
کل‌نگری یا جامع‌نگری یکی دیگر از ویژگی‌های شهید صدر است. او یک ساحت علمی را با نگاه به تمام ابعاد و زوایای آن بررسی می‌کند؛ رویکردهای تطبیقی یا مقارنه‌ای یا مقایسه‌ای شهید صدر به‌شکل بسیار برجسته‌ای درون مذهب و هم میان مکاتب مختلف بحث‌ها را به چالش با هم می‌برد.
یکی دیگر از ویژگی‌های شهید صدر روش و ساختارمندی اوست. در اندیشمندان معاصر کسانی که بحث‌هایی را ارائه کرده باشند کم نداشته‌ایم؛ اما اینکه این افراد توانسته باشند بحث‌های خود را هم در حوزۀ روش، منضبط و درست پیش برده باشند و هم ارائه‌شان ارائه‌ای ساختارمند باشد و با منطقی درست ساختار ایده خود را چیده باشند، کم است.
ثبات اندیشه به این معنا که شهید صدر در عین تطور و پیشرفت، یک بستر بنیادین و ثابتی را در اندیشه‌های خود دارد که می‌توانید از اولین تا آخرین اثر شهید صدر نوعی ثبات را در این تطورات ببینید.
تأثیر نوآوری‌های شهید صدر در علوم انسانی
حجت‌الاسلام‌والمسلمین مؤذنی در ادامه نشست «مقدمه‌ای درباره ظرفیت‌های اندیشه‌ای شهید صدر در ارتقای علوم انسانی» افزود: وقتی می‌خواهیم شهید صدر را از دیگر اندیشمندان ممتاز کنیم به‌طور طبیعی باید آن بخش‌هایی از اندیشه شهید صدر را موردتوجه قرار دهیم که شهید صدر دستاورد جدیدی داشته و نقطه‌ای از مرز دانش را پیش برده است.
اگرچه دستاوردها و نوآوری‌های شهید صدر در علوم حوزوی همگی مستقیم یا غیرمستقیم در علوم انسانی مؤثر است؛ دست‌کم در پنج سطح در معرفت دینی، نوآوری و ابداعاتی را داشته که همگی در علوم انسانی مؤثر و راه‌گشاست:
نوآوری در مکتب‌سازی
گسترده‌ترین سطح نوآوری شهید صدر، سطح «مکتب» است؛ تعریف مکتب را سطحی از معرفت مستدل می‌داند که حاوی مجموعه‌ای از نظریه‌های کلان باشد که ذیل خود بتواند مجموعه‌ای از ساخت‌های نظری را شکل دهد و به‌طور کامل با تفسیرهای دیگر از عرصه‌های زیستی متفاوت باشد. خلاصه اینکه مکتب، سطحی از معرفت است که مجموعه‌ای از نظریه‌ها را در دل خود دارد، نه صرفاً مجموعه‌ای از نظرها.
شهید صدر مکاتبی در فقه، اصول، اقتصاد، تفسیر موضوعی و فلسفه آفریده که بسیار پُردامنه است و می‌توان پژوهش‌های زیادی در آن انجام داد.
نوآوری‌های نظریه‌ای
نوآوری‌های نظریه‌ای ایشان به دو دسته کلان و خُرد تقسیم می‌شود؛ این‌ها بسیار زیاد است و حداقل فهرست اجمالی بنده حدود شصت نظریه کلان در ابعاد مختلف معرفت، فلسفه و فقه و تفسیر است که می‌تواند تغییرات اساسی در فضای معرفتی ما به‌وجود آورد.
این نظریه‌ها مانند: منطق ذاتی که شهید صدر در آن، استقرا را از لایۀ عدم اعتبار و لاحجیت به حجیت و از یقینی نبودن به یقینی بودن می‌رساند؛ نظریۀ سنت تاریخی دین که از بحث‌های بسیار پرظرفیت است که گسترش دامنه این بحث و پیدا کردن ابعاد بعدی آن، منطق تحول اجتماعی را به‌دست می‌دهد؛ نظریۀ استخلافت که همه بحث‌هایی که ایشان در حوزۀ علوم سیاسی انجام می‌دهد رگ‌وریشه‌ای از این نظریه است؛ منطقةالفراغ که تئوری حکمرانی ولی‌فقیه است.
نوآوری در عرصۀ دیدگاه‌ها
عرصۀ دیگر از نوآوری‌های شهید صدر عرصۀ دیدگاه‌هاست؛ یعنی نظراتی که شهید صدر درباره مسئله‌ها ارائه کرده است. برای مثال نظریۀ قرن اکید شهید صدر در اصول که نظریه‌ای معرفت‌شناسانه و نیز زبان‌شناسانه است و از چگونگی نسبت لفظ و معنا بحث می‌کند؛ کار بین‌رشته‌ای، بین معرفت‌شناسی، زبان‌شناسی و روان‌شناسی است.
نوآوری‌های شهید صدر در عرصۀ روش‌ها
عرصۀ بعدی نوآوری‌های شهید صدر که از مهم‌ترین کارهای ایشان است، جایی است که شهید صدر دست ما را باز کرده و به غنای معرفتی روش دینی کمک کرده است؛ برای مثال روش استنطاق در تفسیر موضوعی که بنیاد نظریه‌پردازی دینی است و چگونگی رسیدن به تعریفِ دین‌بنیاد از هستی را به ما می‌دهد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین در پایان نشست خود در دوره مقدماتی مدرسۀ صدرخوانی افزود: آنچه در این جلسه ارائه کردم مقدمه‌ای بر ظرفیت‌های اندیشۀ شهید صدر در علوم انسانی است؛ دقیقاً به این معنا که زمینه‌های ابتدایی را برای آغاز ارتباط ما با شهید صدر به‌مثابۀ یک اندیشمند دارای دستاوردهای متعددی که می‌تواند زمینه پژوهش ما باشد فراهم کند.
خود ظرفیت‌های پژوهشی شهید صدر نیازمند کار مستقلی است؛ هرکس در رشته خود باید با توجه به این راهنمای اولیه که تقدیم شد نقطه‌های ارتباط را کشف کند؛ این کشف با مطالعه دقیق و منسجم و روش‌مند شهید صدر انجام می‌شود.
شایان ذکر است که مدرسه تخصصی کشوری «فرصت صدرخوانی» به‌همت اندیشکدۀ حقوق بشر و شهروندی دانشگاه امام صادق(ع) با همکاری پژوهشگاه تخصصی شهید صدر و دیگر همکاران در ۴ سطح مقدماتی، متوسطه، پیشرفته و اختصاصی (فقه و حقوق) در حال برگزاری است.
