جهان اسلام از زمانی که دولت اسلامی با دستان استعمارگران سقوط کرد، سیل گسترده‌ای از فرهنگ‌های غربی که بر پایه اصول تمدنی آن‌ها، و مفاهیم آن‌ها از جهان، زندگی و جامعه استوار بود، به‌سوی آن جاری شد. استعمار، در این مبارزه برای نابودی هویت امت اسلامی و ریشه اصالت آن که در اسلام نهفته است، با این سیل فکری به‌طور مداوم حمایت می‌شد.
پس از آن، امواج دیگری از جریان‌های فکری غربی و مفاهیم تمدنی آن‌ها به سرزمین‌های اسلامی حمله کردند تا با مفاهیم قبلی که وارد میدان شده بودند، رقابت کنند. این درگیری میان این مفاهیم وارداتی، به ضرر هویت فکری و سیاسی امت اسلامی تمام شد. اسلام باید کلمه خود را در این مبارزه سخت بیان می‌کرد و کلمه‌ای که گفته می‌شد، باید قوی، عمیق، صریح، و روشن می‌بود. باید کامل و جامع به جهان، زندگی، انسان، جامعه، دولت و نظام پرداخته می‌شد تا امت اسلامی بتواند کلمۀ خدا را در میدان جنگ اعلام کند، آن را فریاد زند و دنیا را به آن دعوت کند؛ همان‌طور که در آغاز تاریخ عظیم خود انجام داد.

کتاب فلسفتنا تنها بخشی از همان کلمه است که در آن مسئله جهان به‌گونه‌ای که باید در پرتو اسلام مطرح شود، موردبررسی قرار گرفته است. شهید صدر این اثر ارزشمند را در اواسط دهه سوم عمر شریف خود تألیف کرد؛ در زمانی که جهان اسلام تحت‌تأثیر سیلی از فرهنگ‌های غربی قرار گرفته بود.

این کتاب به‌طور واضح و قوی، در قالب مطالعه‌ای موضوعی به تحلیل و بررسی ‌پژوهش‌های فکری میان جریان‌های مختلف فلسفی پرداخت و در میان محافل علمی و فرهنگی شهرت و نفوذ زیادی به‌دست آورد و در این زمینه پیشگام و پیشرو بود.

یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این کتاب، شروع آن از مسئلۀ اجتماعی است. برخلاف بسیاری از فیلسوفان که فلسفه را از مسائل صرفاً عقلی آغاز می‌کنند، شهید صدر با تأکید بر مسائل اجتماعی و نیازهای جامعه، فلسفه اسلامی را پایه‌گذاری می‌کند.

او در این کتاب به نقد و بررسی دو مکتب فلسفی مهم غربی یعنی لیبرال‌دموکراسی و دیالکتیک مارکسیسم می‌پردازد و آن‌ها را از منظر فلسفه اسلامی به چالش می‌کشد. در این مسیر، شهید صدر به نقد مفاهیم اصلی این دو مکتب فلسفی مانند اصالت فرد در دموکراسی لیبرالی و اصالت اجتماع در مارکسیسم می‌پردازد و با تکیه بر مبانی اسلامی، فلسفه‌ای را پیشنهاد می‌کند که می‌تواند این تضادها را حل کند. این تحلیل‌ها نه‌تنها نقد عمیق و علمی بر اندیشه‌های غربی است، بلکه نشان‌دهنده ضرورت بازنگری در مفاهیم اجتماعی و سیاسی در جهان اسلام است.

از دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد «فلسفتنا»، تقسیم فلسفه اسلامی به سه بخش عمده است که در هیچ کدام از آثار فلسفی دیگر مسلمانان به این صورت دیده نمی‌شود. شهید صدر فلسفه اسلامی را به سه بخش «العلیة»، «المادة و الله» و «الادراک» تقسیم می‌کند. این تقسیم‌بندی، فلسفه اسلامی را به یک سیستم منسجم و نظام‌مند تبدیل می‌کند که می‌تواند پاسخ‌های روشنی به مسائل پیچیده فلسفی و اجتماعی بدهد. شهید صدر در بخش نخست به معرفت‌شناسی و روش‌شناسی می‌پردازد، در بخش دوم هستی‌شناسی و وجودشناسی را موردبررسی قرار می‌دهد و در بخش سوم ادراک‌شناسی را ناظر به مباحث غربی موردبحث و تدقیق قرار می‌دهد.

کتاب «فلسفتنا» نه تنها به تحلیل مفاهیم فلسفی می‌پردازد، بلکه به‌طور گسترده‌ای وارد مسائل اجتماعی و سیاسی می‌شود. شهید صدر در این کتاب به دنبال این است که نشان دهد فلسفه اسلامی می‌تواند راه‌حلی جامع برای بحران‌های اجتماعی و سیاسی معاصر جهان اسلام ارائه دهد. او نظامی فلسفی را طراحی می‌کند که با تقسیم‌بندی سه‌گانۀ یادشده، دربرابر اصالت فرد و اصالت اجتماع، موضعی اسلامی را ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که فلسفۀ اسلامی با این چینش می‌تواند گزاره‌های اجتماعی و سیاسی تولید کند.

ترجمۀ فارسی این کتاب با عنوان فلسفۀ ما به‌قلم سید ابوالقاسم حسینی توسط پژوهشگاه شهید صدر منتشر شده است.

برای خرید این کتاب اینجا را کلیک کنید

 متن این کتاب را اینجا بخوانید

کتاب الأسس المنطقیة للاستقراء مطالعه‌ای نوین درباره استقرا شناخته می‌شود. این کتاب با هدف کشف پایه منطقی مشترک میان علوم طبیعی و ایمان به خداوند متعال تدوین شده است. این اثر ویژگی‌ها و خصوصیات برجسته‌ای دارد که آن را از دیگر آثار ارزشمند استاد شهید متمایز می‌کند و ما را به اهمیت ویژه این کتاب رهنمون می‌سازد.

این کتاب، تجلی اندیشه‌ای خلاق و برجسته است که نویسنده در جریان بررسی مسائل منطقی و فلسفی مرتبط با «استقرا» به آن دست یافته است. این تلاش فکری به تأسیس رویکردی جدید در نظریۀ معرفت انجامید که با دو رویکرد سنتی، یعنی «مکتب عقلی» و «مکتب تجربی»، کاملاً متفاوت است. نویسنده این رویکرد را «مکتب ذاتی معرفت» نامید تا آن را از دو مکتب دیگر متمایز کند. او در این کتاب کوشید نظریۀ معرفت را بر پایه‌ای نوین بازسازی کرده و مسائل اصلی آن را با نگاهی کاملاً متفاوت از آنچه در کتاب «فلسفتنا» ارائه کرده بود، بررسی کند. ازاین‌رو استاد شهید به این کتاب در میان سایر آثار خود اهمیت ویژه‌ای می‌داد و آن را نمایانگر سطح علمی و فکری خویش می‌دانست. او این اثر را نتیجۀ تلاش‌های علمی فشرده‌ای می‌شمرد که از آن به‌عنوان «حاصل عمر» یاد می‌کرد.

او در کتاب فلسفتنا بر پایه افکار فلسفی رایج میان فلاسفه مسلمان و با تکیه بر منطق ارسطویی و مکتب عقلی در نظریه معرفت، مباحث خود را ارائه کرد؛ اما وی پس از مدتی به نظریه‌های فلسفی جدیدی در حوزه نظریه معرفت و فلسفه وجود دست یافت که بسیاری از آن‌ها را در کتاب الأسس المنطقیة للاستقراء ثبت کرد. این نظریه‌ها، پایه‌های فلسفه‌ای نوین را بنیان نهاد که به‌طور کامل از فلسفه سنتی فاصله داشت.

شهید صدر پس از دستیابی به منطق ذاتی، در فرایند نگارش کتاب الأسس المنطقیة للاستقراء جلسات متعددی با آیت‌الله سید کاظم حسینی حائری برگزار می‌کرد. این جلسات به‌منظور دقت‌بخشی به مطالب کتاب و رفع هرگونه اشکال علمی تشکیل می‌شد و آیت‌الله حائری، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین شاگردان شهید صدر، نقش مهمی در این جلسات داشت. او با طرح اشکالات علمی و نکات دقیق، مباحث را به چالش می‌کشید و شهید صدر با پاسخ‌های مستدل و عالمانه، علاوه بر برطرف کردن اشکالات، گاهی افق‌های جدیدی را در مباحث می‌گشود. شهید صدر در یکی از نامه‌هایش به این تعامل و همراهی علمی آیت‌الله حائری اشاره کرده و آن را بخشی از تلاش مشترک برای تدوین دقیق و بی‌اشکال این اثر ارزشمند دانسته است:

از من خواسته‌ای که «به‌عنوان صدقه برای اموات» برای تو نامه بنویسم؛ اما تو نمرده‌ای، بلکه در قلب و خاطرات و امیدهای من زنده‌ای و امیدوارم که با زندگی تو و سایر فرزندان پاکم، زندگی من هم امتداد پیدا کند. من تو را در همۀ چیزهای مهمِ اطرافم می‌بینم. تو را در الاسس المنطقیة للاستقراء می‌بینم که برای کشف آن با هم رنج‌ها کشیدیم.[1]

این کتاب در زمان حیات شهید صدر و پس از آن، چندین بار به چاپ رسیده است، اما متأسفانه تمامی این چاپ‌ها با اشتباهات و اغلاط فراوانی همراه بوده است. به همین دلیل، پژوهشگاه شهید صدر با توجه به اهمیت و دقت علمی مطالب این کتاب، علاوه بر تلاش‌های مستمر خود برای تحقیق و تصحیح همۀ آثار این امام شهید، تمرکز ویژه‌ای بر تحقیق و بازنگری این اثر داشته است. در فرایند تصحیح و تحقیق این کتاب، از دانش و بینش آیت‌الله سید کاظم حائری بهره‌برداری شده است. تعلیقات و توضیحات ایشان در حواشی کتاب درج گردیده و با عنوان «حائری» مشخص شده‌اند تا از حواشی نویسنده اصلی که با عنوان «مؤلف» مشخص می‌شود، تمایز یابند.

برای خرید کتاب اینجا را کلیک کنید

برای مطالعۀ کتاب اینجا را کلیک کنید

[1]. استاد ما، ص٢٠٣.