امت بیمار است و هیچ شکی در این نیست؛ امروز سم مهلک تمدن‌های کافرانه، به همه فضای فکری و روحی و اجتماعی و سیاسی امت وارد شده و همه وجود امت، اعم از افراد و گروه‌ها را مسموم کرده است. مسئولیت بزرگی که بر عهده ما است، این است که راه انبیا و اوصیا را ادامه دهیم و این امت را از جاهلیت‌های انسان غربی، انسانِ این جهان مدرن که از خدا روی گردانده است، رهایی ببخشیم و آن را به راه اسلام بازگردانیم؛ دل و دیده امت، افراد و گروه‌های امت، بلکه همه بخش‌های وجودی و عرصه‌های زندگی امت را به راه اسلام برگردانیم. این آرزوی بزرگ ما در برابر بیمار عزیزی است که در پی نجات او هستیم.

بارقه‌ها، ص ۴۱۵، سخنرانی شهید صدر در جمع طلاب با موضوع وظایف مبلغان.

شرط اساسى نهضت هر امتى این است که از مکتب و مبناى شایسته‌اى برخوردار باشد که اهداف و مقاصد آن امت را تعیین و الگوهاى عالى آن را ارائه و جهت‌گیرى آن امت را در زندگى ترسیم کند. امت در پرتو این شرط اساسى، با اطمینان به رسالت و راهش و با چشم‌دوختن به آرمان‌ها و اهدافى که هویت معنوى و فکریش ملهَم از آن مبنا و مکتب است، به حرکت خود ادامه مى‌دهد.
منظور ما از برخوردارى امت از مکتب و مبناى شایسته این است که:
اولًا: مبنا و مکتبى صحیح وجود داشته باشد.
ثانیاً: امت آن مکتب و معنا را فهم کند.
ثالثاً: امت به آن مکتب و مبنا ایمان داشته باشد.
هرگاه امت این عناصر را در خود فراهم کرد، یعنى از مکتب و مبنایى صحیح برخوردار بود و آن را به درستی درک می‌کرد و به آن ایمان داشت، در این حالت می‌تواند نهضتى حقیقى را در درون خود تحقق بخشد و تحول فراگیر و کاملى را بر اساس آن مبنا در زندگیش ایجاد کند؛ زیرا چنان‌که قرآن حکیم نشان مى‌دهد خداوند وضعیت مردم را دگرگون نمى‌کند تا آن‌که آن‌ها آن‌چه در خودشان هست تغییر دهند.

اسلام راهبر زندگى؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما، ص ۴۲۹.

در تاریخ عمل ربانی و الهی بر روی زمین غالباً دیده می‌شود که وصایت رسولان الهی به کسانی که با آن‌ها ارتباط نَسَبی داشته‌اند یا به فرزندان آن‌ها می‌رسیده است. این پدیده فقط در اوصیای پیامبر اسلام علیهم‌السلام اتفاق نیفتاده، بلکه در اوصیای شمار بسیاری از رسولان الهی نیز رخ داده است. خداوند متعال فرموده است:
«وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا وَإِبْرَاهِیمَ وَجَعَلْنَا فِی ذُرِّیّتِهِمَا النّبُوّهَ وَالْکِتَابَ؛ و در حقیقت، نوح و ابراهیم را فرستادیم و در میان فرزندان آن دو، نبوت و کتاب را قرار دادیم» [حدید: ۲۶].
«وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ کُلاً هَدَیْنَا وَنُوحًا هَدَیْنَا مِن قَبْلُ وَمِن ذُرِّیّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَیْمَانَ؛ و به او اسحاق و یعقوب را بخشیدیم و همه را به راه راست آوردیم و نوح را از پیش، راه نمودیم و از نسل او داود و سلیمان را» [انعام: ۸۴].
بنابراین انتخاب وصی عادتاً از میان افرادی انجام می‌شده که از نسل رسالت بوده‌اند و تنها در دامان رسول و در چارچوب تربیت او چشم به جهان گشوده‌اند . البته این نحوه انتخاب، به خاطر خویشاوندی به‌عنوان رابطه‌ای مادی که پایه وراثت را شکل می‌دهد، نبوده است، بلکه به این دلیل بوده که معمولاً خویشاوندی چارچوب سالمی را شکل می‌دهد که وصی، تربیت شده و برای ایفای نقش الهی‌اش آماده گردد. اما چنان‌چه خویشاوندی، این چارچوب را محقق نکند، در محاسبات الهی هیچ اثری ندارد. خداوند متعال فرموده است: «وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمّهُنَ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّیّتِی قَالَ لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظّالِمِینَ؛ و چون ابراهیم را پروردگارش با کلماتى آزمود، و وى آن همه را به انجام رسانید ، [خدا به او]‏ فرمود : من تو را پیشواى مردم قرار دادم . [ابراهیم‏] پرسید: از دودمانم [چطور‏]‏؟ فرمود: پیمان من به بیدادگران نمى‌رسد» [بقره: ۱۲۴].

اسلام راهبر زندگی؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما، ص ۱۸۵.

امامان علیهم‌‌السلام علی‌رغم آن‌که از مرکز طبیعی خود در رهبری اسلامی دور شده بودند، مسئولیت‌های رهبری خود را رها نکردند و پیوسته تجسم زنده و انقلابی اسلام و نیروی طردکننده همه انواع انحراف و استثمار بودند. آن‌ها یکی پس از دیگری زندگی‌شان را در این راه فدا کردند و یازده نفر از آنان به شهید شدند؛ برخی در صحنه جنگ به شهادت رسیدند و برخی برای حفظ کرامت امت و مقاومت در مقابل انحراف، مجاهدت کردند و در نتیجه با شمشیر یا زهر ترور شدند.
این واقعیت تلخ ـ که این بحث گنجایش بیان جزئیات آن را ندارد ـ ایجاب کرد، امام دوازدهم علیه‌السلام به فرمان خداوند متعال از انظار مخفی شود تا وقت مناسبی فرا برسد که شرایط عینی برای ظهور و برقراری جامعه توحیدی در تمامی عالم، فراهم شود.
غیبت امام دوازدهم آسیبی شدید به پایگاه مردمی او بود و این امکان وجود داشت که آن را از هم پاشیده و به‌کلی نابود کند. ازاین‌رو برای جلوگیری از آثار این آسیب، غیبت به‌تدریج اتفاق افتاد، به این صورت که ابتدا غیبت صغری روی داد. در غیبت صغری امام با خواص شیعه‌ ارتباط داشت تا آنجا که مسلمانان با این وضعیت مأنوس شدند. سپس غیبت کبری اعلام شد و با این اتفاق مرحله جدیدی از خط گواهی[١] آغاز گردید که در مرجعیت متبلور شد.
برخلاف مراحل گذشته که خط گواهی و خلافت در یک فرد یعنی پیامبر یا وصی او، جمع می‌شد، در این مرحله این دو خط از هم جدا شدند؛ زیرا از نظر مبانی اعتقادی، ترکیب این دو خط در یک فرد تنها در حالتی صحیح است که فردی معصوم وجود داشته باشد که بتواند در هر دو خط ایفای نقش کند، و در شرایطی که جامعه از وجود چنین فردی بی‌بهره است، امکان گرد آمدن هر دو خط در یک فرد وجود ندارد.
بنابراین بر اساس این‌که مرجعیت، امتداد نبوت و امامت است، در این مرحله، مسئولیتِ خط گواهی، بر عهده مرجع قرار می‌گیرد.

[١] خط گواهی و خط خلافت دو رکن نظریه سیاسی شهید صدر است و منظور از آنها جایگاه‌های اصلی حکومت اسلامی است. برای مطالعه بیشتر به کتاب «اسلام راهبر زندگی» مراجعه کنید.

اسلام راهبر زندگی؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما، ص ١٨٧.

این‌که اسلام ثروتمندان را به کمک به برادران و همسایگان فقیر تشویق کرده، سخن درستى است. ولى اسلام تنها به تشویق صرف و تربیت اخلاقى ثروتمندان، بسنده نکرده، بلکه حکومت را نیز موظف کرده است تا تهیدستان را تأمین کرده، زندگى آبرومندى را براى آن‌ها فراهم کند و این وظیفه در درون نظامى قرار دارد که مناسبات بین حکومت و شهروندان را تنظیم مى‌کند.

اسلام راهبر زندگی؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما، ص ۴۱٨.

در این جا مسأله فدک به میان می‌آید تا صدرنشین سیاست علوی جدید باشد. نقش فاطمه که هارون پیامبر (علی علیه‌السلام) خط‌های آن را با دقت و استواری ترسیم نمود، با آن دیدارهای شبانه فلسفه‌ای هماهنگ داشت و می‌توانست وضعیت را برای خلیفه دگرگون سازد و بدین‌گونه، خلافت ابوبکر را پایان دهد؛ البته چنان‌که نمایشنامه‌ای پایان می‌یابد و نه چنان‌که حکومتی استوار بر پایۀ قدرت و امکانات، فرومی‌پاشد.
نقش فاطمی در این خلاصه می‌‌شد که صدّیقه از خلیفۀ اول بخواهد تا اموالی را که از او گرفته بود، بازپس دهد و این درخواست را دستاویزی برای مناقشه دربارۀ مسألۀ بنیادین، یعنی خلافت، قرار دهد و این حقیقت را به مردم بفهماند که آن لحظه که از علی به سوی ابوبکر روی گرداندند، لحظۀ هوس‌رانی و انحراف بوده و بدین‌سان، به ناکامی گراییده و با کتاب خداوندگارشان مخالفت ورزیده و در پی سراب رفته‌اند.

فدک در تاریخ، ص ۱۲۲.

استعمار اسلام را از نظر سیاسی و نظامی در بندی زندانی کرده بود تا جهان اسلام را به هر شکلی که می‌خواهد درآورد. اکنون اسلام در ایران از بند رها شده و لرزه‌‏ای سهمگین را بر وجود ستمگران افکنده و به «الگویی برای پرورش ملتی مبارز و ایثارگر» و «شمشیری ازنیام‌برکشیده بر سر طاغوتیان و منافع استعمارگران» و «بنیانی برای بازسازی امت» تبدیل شده است.
امام خمینی با آزاد نمودن اسلام از این بند نه‌تنها قدرت برتر خود و دلاوری ملت ایران را اثبات کرد، بلکه با این کار، عمق جنایت کسانی را نشان داد که در محصور کردن اسلام در آن بند و راکد کردن نیروهای سرشار و سازنده‌‏اش نقش داشتند و اسلام را از میدان ساخت تمدنی این امت دور کرده بودند.
این نور جدید که تقدیر ملت ایران بوده که آن را به سراسر گیتی برساند، به‌زودی به همان میزان که نظام‌های مخالف اسلام را رسوا خواهد کرد، پرده از چهره رژیم‏‌هایی نیز که به‌ناحق نام اسلام را یدک می‌‏کشند‌، برخواهد داشت.

اسلام راهبر زندگی؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما، ص ۲۹.

انقلاب پیامبران از هر انقلاب اجتماعی دیگری که در تاریخ روی داده است، تمایز نوعی دارد؛ زیرا انقلاب پیامبران، انسان را از درون و جهان را از برون به‌طور هم‌زمان آزاد می‌سازد و نام حرکت آزادی‌بخش اول را «جهاد اکبر» و نام حرکت آزادی‌بخش دوم را «جهاد اصغر» می‌گذارد و علت این‌که این جهاد را جهاد اصغر می‌نامد، این است که هدف بزرگ این جهاد تنها در چارچوب جهاد اکبر تحقق می‌یابد.

اسلام راهبر زندگی؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما، ص ۴۷.