آثار

در این کتاب روش های جایگزینی در عملیات بانکی با استفاده از موازین فقهی ارائه شده است که در این عملیات بانکی ربا صورت نگیرد و در عین حال سپرده گذاری و سرمایه گذاری نیز شکوفا شده و گسترش یابد. نگارنده، نخست کلیاتی در مورد ابعاد مختلف فقهی معاملات بانکی و طرح ویژه خویش برای غیر ربوی کردن این معاملات و سپس توصیفی از نظام بانک داری بدون ربا ارائه می نماید. آنگاه الگوی جدید تنظیم روابط بانک ها با سپرده گذاران و سرمایه گذاران و تشویق آنان به سرمایه گذاری در نظام بانکی را مطرح میکند و ضمن تقسیم سپرده ها به ثابت و دیداری و تبیین مفهوم مضاربه در فقه اسلامی، پیشنهاداتی در مورد شروط لازم برای سپرده گذار و عضویت در معاملات مضاربه ای همراه با حفظ حقوق سپرده گذار ارائه می نماید. در ادامه، نویسنده به حقوق بانک و سیاست های آن در جهت از بین بردن معاملات ربوی بانکی اشاره میکند و شرایط خاص برای جذب سپرده مازاد بر نیاز مردم، شروط قرض گیرندگان از بانک و ضرورت وجود سرمایه زیاد برای بانک بدون ربا را بررسی نموده است. نوع نگاه فقهی ـ فلسفی نویسنده باعث شده است تا در بسیاری از موارد استخراج حکم فقهی در خصوص معاملات بانکی، ماهیت معاملات و نه ظاهر آن را ملاک اصلی حکم قرار دهد.

004-البنك اللاربوي في الإسلام

این جلد از مجموعه‌آثار شهید سید محمدباقر صدر شامل سه عنوان ذیل است:

الاسلام یقود الحیاة

این کتاب شامل شش کتابچه است که شهید صدر آن‌ها را در اواخر عمر شریف خود و پس از پیروزی جمهوری اسلامی ایران نگاشته است. وی در این آثار، با توجه به نیازهای فکری و فرهنگی جامعۀ اسلامی در سایه حکومت اسلامی، تصویری کلی از مسائل مهمی که امت در دوران پس از انقلاب و اداره حکومت با آن مواجه است، ارائه کرده است.

شهید صدر درباره انگیزۀ خود از تألیف این کتاب می‌گوید:

رهبران محترم در ایران مشغول به مسائل و مشکلات زیادی هستند که به حفظ امنیت و ثبات و تأسیس اصول انقلاب مربوط می‌شود. بدون شک، پر کردن ابعاد فکری در حال حاضر برای آن‌ها میسر نیست، بنابراین وظیفه ما بود که دست یاری به سوی آنان دراز کنیم، حتی اگر این کمک به صورت تلاشی کوچک باشد.[1]

وی در بخش نخست این کتاب، طرحی مستحکم و بی‌سابقه برای پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی ارائه داده و پایه‌های اساسی نظام حکومتی و مدیریتی را ترسیم کرده است.

دکتر محسن اسماعیلی عضو مجلس خبرگان و عضو سابق شورای نگهبان،  دراین‌باره می‌گوید:

شهید صدر یک طرحی برای قانون اساسی نظام موعود در ایران داده است؛ مقایسه کنیم، خیلی چیزهای آن شبیه هستند، البته در مواردی هم تفاوت‌هایی وجود دارد. درباره آن تفاوت‌ها فکر می‌کنم اگر نظر شهید صدر را ترجیح می‌دادند و در قانون اساسی می‌آورند شاید مفیدتر، مناسب‌تر و کاربردی‌تر بود.

در بخش دوم، چهارچوب کلی اقتصاد جامعه اسلامی را مشخص کرده است.

در بخش سوم، جزئیات این نظام اقتصادی را تشریح نموده است.

در بخش چهارم، نقش انسان و امت در حیات سیاسی را تبیین کرده است.

در بخش پنجم، منابع قدرت سیاسی را بررسی کرده و چشم‌اندازی برای حرکت و توسعه امت و رهبری آن ارائه داده است.

بخش ششم، آخرین اثری است که از قلم شهید صدر نگاشته شده و به تبیین اصول بانکداری در جامعه اسلامی اختصاص دارد. وی امیدوار بود که در آینده این مباحث را به تفصیل بیشتر بررسی کند، اما دست جنایتکار بعثی‌ها مانع از تحقق این امر شد.

المدرسة الاسلامیة

شهید صدر این اثر را با هدف تبیین مفاهیم بنیادین اندیشه اسلامی در سطح عمومی و آموزشی منتشر کرده است. وی با مشاهده تفاوت سطح ارائه مفاهیم اسلامی در کتاب‌های عمیقی همچون «فلسفتنا» و «اقتصادنا» و وضعیت فکری عموم مردم، بر آن شد تا روایتی ساده‌تر از این مفاهیم ارائه دهد.

بخش نخست از این کتاب با عنوان «اسلام و مسئله اجتماعی»، برگرفته از مقدمه کتاب «فلسفتنا» است. او در این بخش با تبیینی دقیق از مسئله و مشکل اصلی انسان معاصر راهکارهای ارائه شده برای حل این مشکل را بررسی می‌کند و با نقد دیدگاه‌های دموکراسی‌سرمایه‌داری، نظام سوسیالیستی و نظام کمونیسم که نظام‌های مطرح در دوران معاصر وی بودند، اثبات می‌کند این نظام‌ها در حل مسئلۀ انسان معاصر درمانده‌اند و این تنها نظام اسلامی است که می‌تواند نظام اصلح برای راهبری انسان در زندگی اجتماعی او باشد.

بخش دوم این کتاب  با عنوان «اقتصاد اسلامی چیست؟»، شامل مفاهیم اساسی اقتصاد اسلامی است که در بخش دوم کتاب «اقتصادنا» مطرح شده بود. او در این بخش از کتاب به دو سؤال اساسی پاسخ می‌گوید: ١.  آیا اسلام نظام اقتصادی دارد؟ ٢. اقتصاد اسلامی چه نوع اقتصادی است؟ و در پایان نیز به تبیین اقتصاد اسلامی از دیدگاه خود می‌پردازد.

شهید صدر قصد داشت این مجموعه را ادامه دهد، ولی متأسفانه فرصت این کار را نیافت.

رسالتنا

سومین عنوان این جلد از مجموعه‌آثار شهید صدر، مجموعه‌ای از مقالات با عنوان «رسالتنا» است که شامل سرمقاله‌های وی در مجله «الأضواء» است. این مجله در دهه 1950 میلادی توسط جماعةالعلما در نجف اشرف منتشر می‌شد. این مجموعه شامل پنج سرمقاله از شهید صدر است که عبارت‌اند از: « شرط اساسی نهضت امت اسلامی»؛ «رسالت ما و داعیان»؛ «رسالت ما؛ شالودۀ احساس و عاطفه»؛ «رسالت ما و شاخصه‌های اساسی آن» و  «رسالت ما مبنایی فکری».

این جلد از مجموعه‌آثار شهید صدر با عنوان «اسلام راهبر زندگی، مکتب اسلام، رسالت ما» به ترجمۀ مهدی زندیه از سوی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر به فارسی منتشر شده است.

 برای خرید این کتاب اینجا را کلیک کنید

 متن این کتاب را اینجا بخوانید

 

[1]. شهید الامة و شاهدها، ج٢، ص١٣٨.

دلايل درنگ اميرمؤمنان علیه‌السلام برای نبرد سياسی با حکومت منحرف

چرا اميرمؤمنان علیه‌السلام برای فعاليت مستقيم در راستای نبرد سياسی تا پس از مرگ خلیفۀ دوم درنگ کرد؟ چرا در روزگار ابوبکر و عمر پا به نبرد نگذاشت؟

اميرمؤمنان علیه‌السلام اهتمام بسياری بر اين داشت که نبرد او نبردی ريشه‌ای و اعتقادی ديده شود که هدف آن نظريه است و نه شخص؛ و معلوم شود که او در اين نبرد در پی استحکام بخشيدن به نظريۀ حقيقیِ اسلام است، نه تحکيم [جايگاه] خود.

امام مصرّانه می‌خواست تا پندارها و بازتاب‌هايی که درباره نبرد ايشان در معرض ديد و لمس مردم قرار می‌گيرد، در سطح نبردی نظری و عقيدتی باشد، نه در سطح نبردی شخصی؛ چون اين موضوع از بزرگ‌ترين ابزار اثبات حقانيت نظريه‌ای بود که ايشان به‌دست می‌داد.

📚 امامان اهل بیت،‌ ص۱۹۱.

کتاب «دروس في علم الأصول» یکی از آثار ارزشمندی است که توسط شهید صدر  به‌عنوان منهج آموزشی نوآورانه برای طلاب علوم دینی در حوزۀ علم اصول فقه تدوین شده است.

طلاب علوم دینی در حوزۀ علمیه معمولاً درس اصول فقه را در دو سطح مقدماتی و خارج را می‌خوانند. شیوۀ تحصیل در دوره مقدماتی این‌گونه بود که طلاب کتاب‌های معینی از علم اصول را در محضر اساتیدی کاردان فرامی‌گیرفتند تا از این رهگذر آمادگی لازم را برای حضور در دروس خارج پیدا کنند. اما شهید صدر با بررسی کتاب‌هایی که در این دوره خوانده می‌شود به این نتیجه می‌رسد که این کتاب‌ها کارایی لازم را برای آماده‌سازی علمی طلاب برای ورود به دروس خارج اصول را ندارند. او کتاب‌های رایج را که بعضی قدمتی پانصدساله داشتند، کتاب‌هایی ارزشمند و نوآورانه در زمانۀ خودشان می‌دانست که بنا به دلایل چهارگانه‌ای که برمی‌شمرد، آن‌ها را پاسخ‌گوی زمان حاضر نمی‌دانست و بر تغییر آن‌ها از برنامۀ درسی طلاب تأکید داشت. این دلایل عبارت‌اند از:

دلیل اول: بازتاب نیافتن پیشرفت‌های علم  اصول در کتاب‌های موجود؛

دلیل دوم: آموزشی نبودن  کتاب‌های موجود؛

دلیل سوم: مناسب نبودن کتاب‌های موجود برای نوآموزان؛

دلیل چهارم: ساختار نامناسب کتاب‌های موجود.

شهید صدر پس از توضیح این دلایل می‌نویسد:

این‌ها مهم‌ترین دلایلی هستند که ما را برمی‌انگیزند که به‌طور جدی به تغییر کتاب‌های درسی رایج کنونی فکر کنیم و این‌کتاب‌ها را به‌رغم برخورداری از ارزش و احترام علمی و تاریخی‌شان، شایسته تدریس نشماریم.[1]

ازاین‌رو شهید صدر کوشید تا با ارائۀ کتاب دروس فی علم الاصول کاستی‌ها و اشکالات موجود در کتاب‌های رایج را جبران کند.

او مباحث علم اصول را در سه حلقه (مرحله) تنظیم کرد که هر حلقه شامل دوره‌ای کامل از علم اصول است؛ با این تفاوت که در حلقۀ اول مطالب به‌صورت ساده و روان بیان شده تا نوآوز علم اصول با کلیات مباحث مطرح در این علم آشنا شود و چهارچوبی از آن مباحث را به ذهن بسپارد؛ در حلقۀ دوم همان موضوعات با تفصیل بیشتری ذکر شده است، اما در حلقه سوم، مسائل به‌صورت کاملاً تخصصی همراه با استدلال‌های تفصیلی بیان شده است.

همچنین شهید صدر کوشیده است عبارات کتاب را به‌گونه‌ای بنویسد که برای رساندن مفهوم موردنظر صحیح، روشن و رساننده باشند. او دراین‌باره می‌نویسد:

کتاب‌های درسی اصولی رایج، نه‌تنها از حیث معنا، بلکه از جهت عبارات نیز سخت و پیچیده‌اند و به‌همین‌دلیل معمولاً حتی پس از توضیح مطلب توسط استاد، باز هم فهم عبارت برای طلاب دشوار بوده و احساس می‌کنند که همچنان برای تطبیق مطالب بر جملات نیازمند یاری استادند. این از آن روست که عبارت به علت فشردگی زیاد یا پیچیدگی ساختار یا هر دو، به‌نوعی از معماگونگی آمیخته شده است. درحالی‌که کتاب‌های درسی‌ مورد استفاده در شیوه‌های آموزشی رایج در جهان امروز به جهت شیوایی و رسایی عبارات، چنین دشواری‌هایی ندارند.[2]

شهید صدر خود ده ویژگی برای حلقات برمی‌شمرد که این ویژگی‌ها سبب تمایز کلی این کتاب با دیگر کتاب‌های اصولی دورۀ مقدمات و سطح حوزه شده است و طلاب را برای فهم بیشتر و بهتر درس خارج آماده می‌کند. این ده ویژگی را اینجا بخوانید.

 

برای خرید کتاب اینجا را کلیک کنید

متن این کتاب را اینجا مطالعه کنید:

دروس فی علم الاصول ج١ (حلقۀ اولی و ثانیه)

دروس فی علم الاصول ج٢ (حلقۀ ثالثه)

[1]. دروس فی علم الاصول، ج١، ص٢٨.

[2]. همان، ص٣٨.

حکومت ابزاری برای برده‌سازی نیست

امام نظریۀ انسانیِ اسلام را با روشنیِ تمام توضیح داد، نظریه‌ای که از هرگونه تعصبِ نکوهیده به‌دور است؛ ایشان در سفارش به والی خود فرمود: «آنان دو دسته‌اند: یا برادر تو در دین هستند یا همتای تو در آفرینش».

ایشان در سخنی بسیار شگفت می‌خواهد مفهوم حکومت اسلامی را در ذهن مردم اصلاح کند. در سایۀ این سخن، حکومت اسلامی ابزاری برای برده‌سازی غیرمسلمانان و دشمنی با آنان نیست؛ بلکه مجالی است برای رعایت برادری دینی به‌طور خاص و برادریِ انسانی به‌طور عام.

گرایش اسلام به این نگاه انسانی در سطح شگفت و بی‌نظیری قرار دارد. آن‌چنان‌که علی علیه‌السلام که رئیس حکومت اسلامی است، زره خود را نزد فردی مسیحی می‌یابد و برای آنکه آن را از او بگیرد راهی ندارد جز آنکه همراه با او دربرابر قاضی بایستد.

📚 امامان اهل بیت، ص۳۸۲.

کتاب «المعالم الجدیده» به سبکی ساده و روان برای آموزش علم اصول نگاشته شده است. مؤلف در نگارش این کتاب در صدد معرفی علم اصول به شکلی ابتدایی و روشن برای علاقه مندان به فراگیری این علم بوده است، لذا در نگارش این کتاب ویژگی هایی که برای رسیدن به این هدف باید رعایت شود، مورد توجه قرار گرفته است.
در این کتاب در آغاز، یکسری اطلاعات عمومی و لازم درباره علم اصول آمده است مانند:
رابطه میان علم اصول و علم فقه
اهمیت علم اصول و جایگاه آن در استنباط احکام شرعی
پیدایش علم اصول
نیاز تاریخی به علم اصول
دانشمندان علم اصول
آسیب شناسی علم اصول
و مباحث ارزشمند دیگر.

008-المعالم+غاية الفكر