مهدی تنها تجسم یک اندیشه اسلامی با ماهیتی دینی نیست، بلکه عنوانی است برای آرمانی که همه انسان‌‌ها با ادیان و مذاهب گوناگون به آن چشم دوخته‌اند؛ مهدی، بیان الهامی فطری است که مردم به رغم اختلاف باورها و دستاویزهای غیبی‌شان، از طریق آن به این دریافت رسیده‌‌اند که انسانیت روزی موعود بر روی زمین دارد که در آن، رسالت‌های آسمانی با مفاهیم عالی و هدف نهایی‌شان تحقق می‌‌یابند و مسیر طاقت‌فرسای انسان در طول تاریخ پس از رنجی دراز به آرامش و ثبات می‌‌رسد. باور داشتن به این روز غیبی و آینده مورد انتظار، تنها مخصوص کسانی نیست که دین‌مدارانه به غیب ایمان دارند، بلکه در دیگران نیز وجود دارد و حتی در اندیشه‌‌ها و باورهایی که سرسخت‌‌ترین مخالفت را با غیب و امور غیبی دارند، بازتاب می‌‌یابد، مانند ماتریالیسم دیالکتیک که تاریخ را بر اساس تناقض تفسیر می‌‌کند. این مکتب نیز به روزی باور دارد که همه تناقض‌‌ها در آن از میان می‌‌روند و آرامش و صلح برقرار می‌‌گردد. بدین سان، درمی‌‌یابیم که تجربه روانی‌ای که انسان از این احساس در طول تاریخ داشته، یکی از گسترده‌‌ترین و فراگیرترین تجربه‌‌های میان افراد بشر است».

پژوهشی درباره امام مهدی علیه‌السلام.

به مناسبت هشتم شوال، سالروز جنایت وحشیانه تخریب قبور ائمه بقیع علیهم‌السلام توسط وهابیت، کانال شهید سید محمدباقر صدر بخشی از گفتگوی دکتر تیجانی با شهید صدر را که در خلال سفر وی به نجف اشرف صورت گرفت منتشر می‌کند:

دکتر تیجانی: «علمای سعودی می‌گویند: دست کشیدن بر قبور و طلب حاجت از صالحان و تبرک جستن از ایشان، شرک به خداوند است. نظر شما چیست؟»
شهید صدر:
«اگر دست کشیدن بر قبور و طلب حاجت از صاحبان آن‌ها با این نیت باشد که خود آنها ضرر و نفع می‌رسانند، این قطعاً شرک است وشکی در این نیست. اما مسلمانان یکتاپرست هستند و می‌دانند که فقط خداوند یکتاست که ضرر و سود می‌رساند و اولیا و ائمه علیهم‌السلام را به عنوان واسطه نزد خداوند سبحان، مورد خطاب قرار می‌دهند و چنین چیزی شرک نیست. مسلمانان اعم از سنی و شیعه از زمان رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله تا امروز بر این مطلب اتفاق نظر دارند، به جز وهابیون که – همان‌طورکه گفتی – علمای سعودی هستند. اینها کسانی هستند که با این مکتب جدیدشان که در این قرن ظهور یافته، با اجماع مسلمانان مخالفت ورزیده و با این اعتقاد مسلمانان را آزار دادند و آنان را کافر خواندند و خونشان را مباح دانستند. ایشان حتی حجاج سالمند بیت الله الحرام را تنها به‌خاطر این‌ سخن: «السلام علیک یا رسول الله» کتک می‌زنند، و به هیچ‌کس اجازه نمی‌دهند دست بر ضریح شریف آن حضرت بکشد. اینان با علمای ما مناظراتی داشته‌اند، اما با این وجود بر عناد خویش پای‌فشاری کرده و استکبار ورزیدند».

ر.ک: السيرة والمسيرة في حقائق ووثائق ج‏ ۲، ص ۳۸۴، به نقل از ثم اهتدیت.

شب قدر توانست هدفش را محقق کند و به عنوان سرآغاز ورود به والاترين رسالت و بزرگ ترین هدف به زندگی پیامبر پا بگذارد؛ و به حق چه قدری بالاتر از اینکه در لحظه ای از شبی پربرکت، چنان رفعتی پیدا کند که با پیام آسمان زندگی کند و اهداف و مسئولیت هایش را درک کند.
وقتی شب قدر توانست هدفش را در عالی ترین حد ممکن در زندگی پیامبر پیشوا عليها محقق کند، پس این شب قدر همواره برای هر فرد به میزانی که می تواند در آن به دینش رو کند و به سوی پروردگارش تعالی یابد و مقداری از آن قدر عظیمی را که پیشوای بزرگ محقق کرد، تحقق ببخشد، شب قدر خواهد بود.

بارقه‌ها، ص ۲۵۳.

قرآن مانند دیگر کتاب‌ها نیست که برای آموزش و پژوهش علمی تألیف شده باشد. این کتاب، فرایند دگرگون‌سازی کامل و همه‌جانبه عقلی، روحی و ارادی انسان و فرایند پایه‌گذاری امت و پی‌ریزی تمدن است. ممکن نیست که این مهم به یک‌باره انجام ‌شود، بلکه ماهیت چنین کاری، نیازمند فعالیتی تدریجی است؛ از‌این‌رو باید قرآن کریم به‌تدریج نازل می‌شد تا کار سازندگی را استحکام بخشد و پایه‌های آن را یک‌به‌یک بنا کند و رسوب‌های جاهلیت را با حکمت و پایداری ریشه‌کن سازد.
به‌دلیل همین بردباری و حکمت در فرایند دگرگون‌سازی و سازندگی، اسلام در چاره‌جویی مشکلات فردی و اجتماعی و درمان ریشه‌ای نابسامانی‌ها راه تدریج را در پیش گرفته و در برابر برخی از آنها در چندین مرحله مقاومت کرده تا بتواند آن را ریشه‌کن کند. داستان تحریم شراب‌خواری و اعلان تدریجی آن نمونه‌ای از این امر است. اگر قرآن به یک‌باره همه احکام و تعالیم جدیدش را نازل می‌کرد، مردم از آن می‌گریختند و این کتاب نمی‌توانست انقلاب عظیمی را که در تاریخ برپا کرد به ثمر رساند.

علوم قرآن، ص٣٢.

همان‌طور که می‌دانیم، معمولا بهتر است عبادات مستحبی، پنهان بماند. برخی از عبادات، همچون روزه‌داری اساسا سرشتی پنهانی دارند؛ زیرا روزه‌داری، یک خودداری درونی است و نمی‌توان از بیرون آن را کنترل کرد. عبادات دیگری هم هست که فضایی نهانی و دور از محیط عمومی برای آنها در نظر گرفته شده است، همچون نماز شب که پس از نیمه‌شب ادا می‌شود. همه اینها برای آن است که بُعد غیبی عبادت تقویت گردد و هرچه بیشتر با احساس مسئولیت درونی پیوند بخورد.
بنابراین فعالیت‌های عبادی، احساس مسئولیت را در آدمی تقویت و نهادینه می‌کند و او عادت میکند که بر اساس احساس مسئولیت درونی خود، به انجام کارهایش بپردازد. بدین‌سان این احساس مسئولیت درونی، تضمینی محکم را برای پایبندی فرد درستکار به حقوق و تکالیفش فراهم می‌آورد.

انسان و عبادت، ص ۵۶.

غیبی‌بودن عبادات، با نقشی که برای آنها در نظر گرفته شده است، ارتباطی نظام‌مند دارد؛ زیرا همانطور که پیش از این دریافتیم، نقش عبادات تقویت ایمان و نهادینه‌سازی ارتباط با حقیقت مطلق است.
بر این اساس هر چه عنصر فرمانبرداری و اطاعت در عبادت پررنگ‌تر باشد، تأثیر آن در تقویت ارتباط میان عبادت‌گزار و پروردگارش بیشتر خواهد بود. اگر عبادت‌گزار تمام جنبه‌های عبادت را درک کند و حکمت‌ها و منافع همه جزئیات آن برایش روشن باشد، عنصر فرمانبرداری و اطاعت در عبادت کمرنگ می‌شود و انگیزه دستیابی به منافع و مصالح آن عبادت در او قوت می‌گیرد. در این صورت، دیگر عبادت بیش از آن که عملی برای خدا باشد، به کاری تبدیل می‌شود که عبادت‌گزار در پی منافع و آثار آن است.

انسان و عبادت، ص ۶۰.

دوگانگی میان عبادت و فعالیت‌های گوناگون زندگی موجب ناکارآمدی عبادت و از کارافتادن نقش تربیتی و سازنده آن خواهد شد و دیگر عبادت نمی‌تواند انگیزه افراد را متحول و دگرگرا کند و آنها را وادار سازد که کاری را با ازخودگذشتگی و عبور از منافع محدود خود انجام دهند. خداوند متعال که از بندگان خود بی‌نیاز است، در پی آن نبوده است که از رهگذر عبادت‌شدن، جایگاه خود را تقویت کند تا از این رو آنها را به چنین عبادتی امر نماید. اینکه خداوند متعال خود را هدف و سرانجام مسیر بشریت قرار داده تنها برای این نبوده است که آدمی فقط به هنگام عبادت در برابر او سر فرود آورد؛ بلکه به‌دنبال آن است که با عبادت، انسان‌های درستکاری تربیت شوند که بتوانند با گذشتن از خود، در این مسیر بشری بیشتر نقش ایفا کنند. این تنها وقتی به بهترین شکل محقق می‌شود که روح عبادت به تدریج، به دیگر فعالیت‌های زندگی نیز تسرّی پیدا کند.

انسان و عبادت، ص ۶۳.

آیت الله شهید سید محمدباقر صدر:

وقتى انسان به بلايى دچار می‌شود، بايد در كنار اين‏كه تصميم به مقاومت در برابر اين ابتلا می‌گيرد، به ميزان مسئوليت خود در ايجاد اين مصيبت هم بيانديشد. چقدر از مسئوليت اين بلا به عهده اوست؟ او در برابر اين مصيبت چقدر مقصر است؟
قرآن كريم به روشنى بيان می‌كند كه همه ابتلائات و مصائب، نتيجه كارهايى است كه خود مردم انجام داده‏‌اند: «هر مصيبتى به شما برسد به دليل اعمالى است كه انجام داده‏‌ايد»[شوری: ۳۰]؛ همه مصائب به دليل اعمالى است كه مردم مرتكب شده‏‌اند.
«فساد، در خشكى و دريا به خاطر كارهايى كه مردم انجام داده‏‌اند، آشكار شده است؛ تا خدا بعضى از اعمالشان را به آنان بچشاند» [روم: ۴۱].

بارقه‌ها، ص ۴۳۱.

آیت الله شهید سید محمدباقر صدر:

«فساد، در خشكى و دريا به خاطر كارهايى كه مردم انجام داده‏‌اند، آشكار شده است؛ تا خدا بعضى از اعمالشان را به آنان بچشاند»[روم: ۴۱].
خداوند متعال می‌فرمايد: تا عملشان را به آنان بچشاند. خود عمل انسان‏ها به مصيبت تبديل می‌شود، به ابتلا تبديل می‌شود، اين عملى كه فرد در رفاه انجام می‌داد و نمی‌دانست كه همين عمل چطور پيش خواهد رفت، چطور پيچيده خواهد شد و همين عمل چطور به چيزى بر ضد او تبديل خواهد شد. خيال می‌كرد كه اين كار، عملى ساده و در سطحى معمولى است، گمان می‌كرد يک آشوب ساده در يک ماجراى خاص است، يک بلوا در ماجرايى خاص است، يک غيبت ساده از يک شخص معين است، يک بی‌حرمتى و پرده‏‌درى ساده نسبت به يک فرد مشخص است، اما همين اتفاق‏‌ها به‏‌تدريج متراكم می‌شود. سپس خود همين كارها به مصيبت، به ابتلا و به بلا تبديل می‌شود. وقتى اين كارها به ابتلاها و مصائب تبديل شد، اينجا است كه انسان پيامد و اثر آن‏ها را احساس می‌كند. لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا؛ تا خدا بعضى از اعمالشان را به آنان بچشاند.
ما اگر واقعا به قرآن كريم ايمان داريم، بايد احساس كنيم كه هر مصيبتى كه بر سر مسلمانان می‌آيد، جزئى از [جزاى‏] كارى است كه خود مسلمانان انجام داده‏‌اند و ما هم جزئى از مسلمانان هستيم‏.

بارقه‌ها، ص ۴۳۲.