کتاب بررسی تطبیقی ماهیت حکم ظاهری؛ با تکیه بر آرای شهید صدر به قلم رضا اسلامی به کوشش مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی پژوهشکدۀ فقه و حقوق و توسط انتشارات بوستان کتاب چاپ و منتشر شده است.
بحث درباره حکم ظاهری و کیفیت ارتباط آن با حکم واقعی کمتر در یک بحث مستقل موردتوجه بوده است. اصولیون شیعه در ابتدای ورود به مباحث مربوط به حجت و نیز در مقدمۀ بحث از اصول عملی و بار سوم در لابه‌لای مباحث مربوط به استصحاب و گاه در باب تعادل و تراجیح نکاتی مهم و اساسی در خصوص حکم واقعی و ظاهری و تفاوت امارات و اصول و تقدیم برخی ادله بر برخی دیگر و مانند آن گفته‌اند تشتت و عدم انسجام میان این مباحث باعث شده که ماهیت آن بر بسیاری از طالبان این علم پوشیده بماند. ازاین‌رو جناب آقای رضا اسلامی کوشیده تا این مبحث مهم از اصول را به‌صورت مستقل در کتاب بررسی تطبیقی ماهیت حکم ظاهری مورد بررسی قرار دهد.
مبحث حکم ظاهری از آن دسته مباحث است که پرداختن به آن مستلزم نگاه دقیق علمی به چند مبحث مهم اصولی است که متأسفانه تحت عناوین مستقلی بحث نشده‌اند: مانند بحث از قاعده اشتراک، قاعده عدم خلو واقع از حکم، مبادی احکام، مراتب حکم، ارتباط میان احکام و مباحثی از این قبیل. کنار هم چیدن این مباحث و تبیین ارتباط طولی آنها بخش دیگری از اهداف این کتاب است که به پژوهشگر کمک شایانی در شناخت دقیق بحث می‌کند.
کتاب بررسی تطبیقی ماهیت حکم ظاهری در نه بخش اصلی سامان یافته است. بخش اول، که درواقع زمینه‌ساز پیدا شدن پرسش‌های اصلی مسئله است، نخست به تعریف حکم شرعی و برخی تقسیمات آن نظر دارد. تقسیم حکم به ظاهری و واقعی تقسیم مورد نظر این کتاب است و سه تقسیم دیگر برای روشن شدن چگونگی تداخل آنها با این تقسیم مطرح شده است. سپس به ویژگی‌های احکام واقعی پرداخته شده است. با عنایت بدین ویژگی‌ها، پرسش‌های اصلی در طی ده بند مطرح شده و از خلال بخش‌های بعدی، در جست‌وجوی پاسخ به آنها مطالب این کتاب تنظیم شده است.
پرسش‌های مطرح شده در این فصل که پاسخ به آنها محتوای این کتاب را تشکیل می‌دهد عبارت‌اند از:
١. آیا جعل حکم ظاهری به‌خودی‌خود امری ممکن است یا محال؟
٢. اگر جعل حکم ظاهری ممکن باشد، آیا به وقوع پیوسته است؟
۳. در صورت وقوع توجیه جعل دو گونه حکم (واقعی و ظاهری) برای یک موضوع چیست؟
۴. ماهیت حکم ظاهری چیست و در عالم تشریع چه نقشی دارد؟
۵. تفسیر ما از حکم ظاهری چگونه می‌تواند میان امارات و اصول عملی تمایز ایجاد کند؟
۶. آیا جعل حکم ظاهری مستلزم نوعی تصویب است که خلاف قاعده اشتراک باشد؟
۷. با وجود احکام ظاهری فعلیت احکام واقعی چگونه باید تفسیر شود که در فرض شک یا قطع به عدم حکم واقعی، قابل‌قبول باشد؟
۸. آیا مبادی احکام ظاهری همچون احکام واقعی در متعلَق آنهاست یا حکم در هر موردی مبادی خاص خود را ندارد و همان مبادی احکام واقعی توجیه‌گر جعل حکم ظاهری است و یا مبادی حکم ظاهری در نفس جعل آنهاست؟
٩. چنان‌که رابطه تضاد و تنافی میان احکام واقعی تکلیف حکمفرماست آیا احکام ظاهری نیز با یکدیگر تضاد و تنافی دارند؟
١٠. تفسیر ما از حکم ظاهری چه لوازم نتایجی را در پی دارد؟
در بخش چهارم تا نهم از کتاب بررسی تطبیقی ماهیت حکم ظاهری، دیدگاه‌های شش شخصیت مهم اصولی درباره محذورات تعبد به ظن و کیفیت جمع میان حکم واقعی و ظاهری آورده شده و مسلک هریک در بخش مربوط به خود بررسی و دیدگاه اصولیون متأخر درباره آن در همان بخش بازگو شده است. البته در این بخش‌ها به نقل اقوال اکتفا نشده، بلکه توضیح و تفسیر، جمع‌بندی، استنتاج و گاه نقد و ایرادها هم افزوده شده است.
در بخش پایانی کتاب بررسی تطبیقی ماهیت حکم ظاهری که همچون بخش آغازین حجم بیشتری دارد، دیدگاه‌های شهید صدر به تفصیل بیان شده و کوشیده شده است از خلال دو دورۀ تقريرات درس خارج آن شهید و نیز آنچه در حلقات اصول نگاشته است که در مواردی لب درس‌های خارج ایشان محسوب می‌شود، ابعاد و زوایای نظریه جدید و ابتکاری ایشان در باب حکم ظاهری و نیز لوازم و آثار مترتب بر آن بیشتر آشکار شود.
کتاب بررسی تطبیقی ماهیت حکم ظاهری؛ با تکیه بر آرای شهید صدر به قلم رضا اسلامی و به کوشش مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی پژوهشکدۀ فقه و حقوق در ٣٢٨ صفحۀ وزیری توسط انتشارات بوستان کتاب چاپ و منتشر شده است.
برای خرید این کتاب از فروشگاه سایت اینجا را کلیک کنید
