شهید سید محمدباقر صدر به‌شایستگی، ویژگی‌های یک اندیشمند جامع و هوشمند را پیکره بخشید. او هرگز به ایفای نقش استادی بسنده نکرد، بلکه افقی بلندتر و وسعتی گسترده‌تر را به نمایش گذاشت. شهید برای رشد علمی و پرورش فکری شاگردان خود از تعطیلی‌های کلاس درس به مناسبت‌ درگذشت امامان علیهم‌السلام بهره برد و به بررسی ابعاد شخصیتی و شرایط فعالیت آن امامان علیهم‌السلام پرداخت و نقش آن حضرات را بنابه رسالتی که بر عهده داشتند، آشکار ساخت. شهید صدر در این سخنان نیز همچون همیشه مدارک اسلامی را مورد بازخوانی نوآورانه قرار داد و به تبیین نظام‌مند و علمی از زندگانی معصومان علیهم‌السلام ‌پرداخت. در این نگاه به وجود مبارک امامان علیهم‌السلام به‌عنوان حقیقتی یکتا در نمودهای متعدد نگریسته شده و از عملکرد اجتماعی و سیاسی ایشان تحلیلی یکپارچه و وحدتگرا ارائه شده است. وی در بررسی زندگی امامان علیهم‌السلام درعین‌حال که رویکرد جزءگرا را رد نمی کند و آن را گامی بایسته در پیشبرد روش خود می‌داند، بر ناتوانی این دیدگاه در تفسیر نمودهای ناهم‌خوان از زندگی امامان علیهم‌السلام تأکید دارد و ازاین‌رو در بررسی و تحلیل زندگی امامان علیهم‌السلام به دیدگاه کل‌گرای فراگیر تکیه می کند.

شهید صدر باور دارد که این نگاه فقط فرضیه‌ای نظری نیست، بلکه رویکردی است که عقیدۀ متبلور در ایدۀ امامت به خودی خود آن را فرض می دارد؛ چون امامت در همه موارد، با توجه به مسئولیت ها و شرط هایش امری واحد است؛ پس هرقدر هم نمودهای ظاهری اش به‌سبب شرایط و ملزومات گوناگون باشد، باید در رفتارها و نقش های امامان علیهم‌السلام بازتابی واحد یابد.

شهید صدر افزون‌بر داده هایی که درباره رویکرد کل گرا به‌دست می دهد و گذشته از بررسی نقش مشترکی که هریک از امامان علیهم‌السلام در امتداد امامان دیگر داشته‌اند، در بررسی جزئیات زندگی و شرایط هریک از امامان علیهم‌السلام نیز نگاهی نو دارد. از بارزترین مصادیق این نگاهِ نو، بررسی همه‌جانبۀ او درباره موضع امیرمؤمنان علیه‌السلام، تحلیل او از صلح امام حسن علیه‌السلام با معاویه، خوانش بی نظیر وی از قیام امام حسین علیه‌السلام و دیگر ابتکارات در زمینۀ تحلیل تاریخ امامان علیهم‌السلام است.

این سخنرانی ها مجال آن نیافتند که در زمان حیات شهید صدر و زیر نظر ایشان به چاپ برسند، اما پس از شهادت ایشان بارها و با کیفیت و دقت متفاوتی به چاپ رسیدند. کتاب «نقش امامان علیهم‌السلام در استوارسازیِ رسالت اسلامی»، مجموعۀ این گفتارها و مقالات شهید محمدباقر صدر است که به‌کوشش «کنگره جهانی شهید صدر» گرد آمده است.

شهید سید محمدباقر صدر حیاتی کوتاه، اما پربار داشت؛ حیاتی که در سال‌های نه چندان طولانی آن توانست در حوزه‌های مختلف، اندیشه‌ها و مفاهیمی ناب را به امت اسلام ارزانی کند؛ اندیشه‌هایی که از لحظه پیدایش، اولین هسته‌های فکری بیداری اسلامی را – که جهان در نیم‌قرن گذشته شاهد آن بوده است – تشکیل داد. تألیفات مؤثر و شناخته‌شده شهید صدر منبع اصلی و چشمه جوشانی بود که فرزندان امت را از زلال اندیشه‌های او سیراب می‌کرد، اما او گاه برای این‌که جرعه‌هایی از افکار خود را به تشنگان حقیقت بنوشاند از مجاری محدودتری همچون مجلات و همایش‌ها نیز بهره می‌گرفت؛ دستاورد این تلاش‌ها مجموعه‌ای از مقالات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بود که گاه بدون اسم نویسنده آن به چاپ می‌رسید.

در این میان شهید صدر از کرسی تدریس نیز برای آگاه کردن طلاب بهره می‌گرفت و آنان را براساس مفاهیمی که اعتقاد داشت مسئولیت آن‌ها بر عهده حوزه علمیه و مرجعیت دینی است، پرورش می‌داد. ثمره این توجه شهید مجموعه‌ای از بیانات ارزشمند اوست که در خلال آن‌ها به بررسی وضعیت حوزه‌ و چگونگی حل مشکلات آن پرداخته است. بی‌شک از آن‌جا که این سخنان از سوی کارشناسی آگاه و باتجربه همچون شهید صدر بیان شده است، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

افزون‌بر این، جای بسی خرسندی است که ما از مواضع سیاسی و اسناد دست نوشته و پراکنده شهید که در آن‌ها برخی از نظریات و مواضع خود را ابراز کرده نیز محروم نیستیم؛ آثاری که تاریخ ، آن‌ها را برای وی جاودانه خواهد کرد.

بر این اساس گروه تحقیق پژوهشگاه علمی – تخصصی شهید صدر، تصمیم گرفت پراکنده‌های خوانِ علم و اندیشه این مرد بزرگ را در کتابی با عنوان «بارقه‌ها» گرد آورد تا در ضمن «مجموعه آثار شهید سید محمدباقر صدر» که این دبیرخانه جمع‌آوری، تنظیم، تحقیق و نشر آن را به عهده داشت، به چاپ برساند. مسئولیت این مهم به گروه پژوهش واگذار شد و این گروه به‌نوبه‌خود هر آن چه را در توان داشت برای اجرای دقیق این مسئولیت مهم به‌کار بست و در این راستا به نکات زیر توجه کرد:

یک. التزام به اطمینان از انتساب قطعی مقالات، سخنرانی‌ها و یادداشت‌های منسوب به شهید صدر با بهره‌گیری از قرائن موضوعی و روش‌های علمی. آن چه در این مجموعه تحت عنوان آثار شهید گردآوری شده است، عبارت است از :

۱- منشوراتی که در زمان خود شهید و به اسم او منتشر شده؛

۲- سخنان موجود در نوارهای صوتی باقی‌مانده از شهید؛

۳- دست‌خط‌های مورد تأیید اطرافیان و شاگردان شهید؛

۴- هر آن چه به گواهی اطرافیان و شاگردان شهید صدر و یا قرائن موضوعی دیگر، انتساب آن به شهید یقینی بود.

دو. در این جلد تلاش شده است همه آثار پراکنده شهید صدر جمع‌آوری شود. این کار با استفاده از روزنامه‌ها و مجلات قدیمی و نیز نوارهای صوتی موجود در آرشیو «پژوهشگاه علمی – تخصصی شهید صدر» انجام شد. در این میان از مجموعه اسناد پژوهشگاه بهره های فراوان برده شد و یادداشت‌های ارزشمند موجود در آثار مرحوم حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید عبدالغنی اردبیلی نیز به آن افزوده شد.

اگرچه تلاش شده است که این جلد از مجموعه آثار، دربردارنده‌ همه آثار متفرقه شهید صدر باشد که در سایر مجلدات به چاپ نرسیده، اما این بدان معنا نیست که همه یادداشت‌های شهید همچون نامه‌های شخصی وی یا تقریظ‌هایی که برای برخی از نویسندگان نگاشته و حاوی مضامین علمی، فکری و فرهنگی خاصی نیست، نیز در این جلد گردآوری شده باشد.

مطالب این مجلد در پنج بخش اصلی گردآوری شده است که عبارتند از :

١- تربیت و اخلاق؛

٢- اندیشه و فرهنگ؛

٣- سیاست و اجتماع؛

۴- حوزه و مرجعیت؛

۵- مطالب متفرقه.

از آن‌جا که مجموع این مطالب چنان بارقه‌هایی از اندیشه تابناک شهید صدر بود، این جلد از مجموعه آثار را «بارقه‌ها» نامیده شد.