به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر کتاب «سنت‌های تاریخی در قرآن کریم» منتشر شد.

کتاب «سنت‌های تاریخی در قرآن کریم» گفتارهایی تفسیری از استاد شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر است. وی این درس‌ها را پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و بنا بر ضرورت‌های پیش‌آمده در عرصه سیاسی‌اجتماعی عراق و جهان اسلام ارائه کرد. شهید صدر دو روز در هفته (سه‌شنبه و چهارشنبه) درس خارج فقه خود را تعطیل کرد و به‌جای آن به موضوع تفسیر قرآن کریم پرداخت. هدف از این سخنرانی‌های عمومی تقویت ارتباط رهبری دینی و مردم و ایجاد زمینه آگاهی‌بخشی و روشنگری از سوی مرجعیت بود. اساتید و طلاب حوزه‌های علمیه و همچنین عموم مردم از این سخنرانی‌ها استقبال کردند و نوارهای آن به‌شکلی بی‌سابقه تکثیر و در میان مردم منتشر شد.

با وجود اینکه مخاطب این سخنرانی‌ها تنها طلاب درس خارج نبودند، محتوای این دروس همچون سایر آثار استاد شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر از اتقان و نوآوری ویژه‌ای برخوردار است. محور اصلی در این گفتارهای تفسیری سنت‌های تاریخی در قرآن کریم است که شهید صدر به‌ژرفا و فراگیری شگفتی به آن می‌پردازد، اما این کتاب بیش از آنکه کتابی درباره سنت‌های تاریخی باشد، درواقع بیانگر روشی نو و بی‌سابقه برای تفسیرِ موضوعی است که شهید صدر خود آن را روش استنطاق نامیده است؛ روشی که او با پی‌ریزی آن سطح پژوهش‌های علمی در این عرصه را به مرحله‌ای جدید وارد می‌کند.

کتاب «سنت‌های تاریخی در قرآن کریم» در سه فصل تنظیم شده است:

فصل اول: درآمدی بر روش تفسیر موضوعی؛

فصل دوم: پیاده‌سازی روش در نظریه سنت‌های تاریخی؛

فصل سوم: بررسی مصداقی نظریه در موضوع رابطه دین با تاریخ و جامعه.

شهید صدر در تعریف تفسیر موضوعی و تبیین تفاوت آن با تفسیرهای مرسوم می‌گوید:

مفسرِ جزئی‌نگر معمولاً نقشی سلبی در تفسیر دارد؛ او متنِ قرآنیِ معینی، برای مثال یک آیه یا بخشی قرآنی را بدون هیچ پیش‌فرض و اندیشه‌ای در نظر می‌گیرد و می‌کوشد مدلول قرآنی آن را در پرتو مفهوم الفاظ و توجه به قرینه‌های متصل و منفصلی که می‌یابد تعیین کند….

اما مفسرِ وحدت‌بخش و موضوع‌محور، برخلاف آن رویه، فعالیت خود را از متن آغاز نمی‌کند؛ بلکه او ابتدا واقعیت‌های زندگی را می‌بیند و نظرش را بر یکی از موضوع‌های اعتقادی یا اجتماعی یا هستی‌شناسانه متمرکز می‌کند، مشکلاتی را که تجربیات اندیشه انسانی درباره آن موضوع طرح کرده و نیز راه‌حل‌هایی که تفکر بشری ارائه نموده و همچنین پرسش‌ها و نارسایی‌هایی را که تجربه‌های تاریخی بروز داده، به‌خوبی فرامی‌گیرد و سپس به متن قرآن رجوع می‌نماید؛ نه به این منظور که در برابر متن قرآن فقط نقش شنونده و ثبت‌کننده را بازی کند، بلکه با این هدف که موضوعی آماده و آکنده از انبوهی از افکار و مواضع بشری را در محضر قرآن مطرح کند و با آن به‌صورت سؤال‌وجواب به گفت‌وگو بپردازد.

بنابراین، هدف تفسیر وحدت‌بخش و موضوع‌محور، تبیین دیدگاه قرآن و به‌تبع آن اسلام، در یکی از موضوع‌های زندگی یا هستی است. بنابراین دستاوردی که از فرایند تفسیر موضوعی به‌دست می‌آید، نظریه‌ای قرآنی درباره یکی از موضوعات بزرگ و اساسی حیات بشری است.

شهید صدر سپس با ترجیح رویکرد موضوع‌محور، سعی می‌کند این روش را در موضوع «سنت‌های تاریخی در قرآن کریم» پیاده کند و با بررسی ابعاد گوناگون این موضوع و تبیین ویژگی‌ها و انواع سنت‌های تاریخ در قرآن، نظریه‌ای قرآنی را در این عرصه به‌دست دهد. شهید صدر در فصل دوم کتاب به این پرسش‌ها پاسخ گفته است:

آیا در بینش قرآن، تاریخ بشری سنت‌هایی دارد؟

آیا سنت‌ها و قوانینی هست که بر مسیر و حرکت و تحولات تاریخ حاکم باشد؟

این سنت‌ها کدام است؟

تاریخ بشر چگونه آغاز شد، بالید و تحول یافت؟

عوامل اصلی در نظریه تاریخ چیست؟

نقش انسان در حرکت‌های تاریخ چیست؟

جایگاه وحی آسمانی و نبوت در عرصه اجتماعی کجاست؟

شهید صدر سپس به بررسی یکی از مهم‌ترین مصادیق سنت‌های تاریخی در قرآن، یعنی دین و رابطه آن با جامعه و تاریخ می‌پردازد. او دین را افزون‌بر قانون، یکی از سنت‌های تاریخی می‌داند و با دسته‌بندی سنت‌ها، آن را در دسته سنت‌های کوتاه‌مدت چالش‌پذیر قرار می‌دهد.

شهید صدر در فصل پایانی یکی از مهم‌ترین مباحث جامعه‌شناسی خود را مطرح می‌کند و فهم دین را بدون فهم جامعه و عناصر آن نادرست می‌داند. در دیدگاه شهید جامعه از سه عنصر تشکیل می‌شود: انسان، زمین و روابط و مناسبات.

این مجموعه گفتارها پیش‌تر در کتاب پژوهش‌های قرآنی با دیگر نوشته‌های قرآنی شهید صدر به‌چاپ رسیده بود که اینک در ایام گران‌قدر ماه مبارک رمضان، با ویرایش و تحقیق دوباره به‌طور مجزا، در قطع رقعی  و در ٢۴٧ صفحه، با عنوان «سنت‌های تاریخی در قرآن کریم» توسط پژوهشگاه تخصصی آیت‌الله شهید صدر منتشر و روانه بازار کتاب شده است.

برای خرید این کتاب با ٢۵ درصد تخفیف ویژه ماه مبارک رمضان و ارسال رایگان به سراسر کشور به غرفه مجازی پژوهشگاه مراجعه فرمایید.

[vc_row][vc_column][rt_blockquote_style blockquote_content=”قرآن مانند دیگر کتاب‌ها نیست که برای آموزش و پژوهش علمی تألیف شده باشد. این کتاب، فرایند دگرگون‌سازی کامل و همه‌جانبه عقلی، روحی و ارادی انسان و فرایند پایه‌گذاری امت و پی‌ریزی تمدن است. ممکن نیست که این مهم به یک‌باره انجام ‌شود، بلکه ماهیت چنین کاری، نیازمند فعالیتی تدریجی است؛ از‌این‌رو باید قرآن کریم به‌تدریج نازل می‌شد تا کار سازندگی را استحکام بخشد و پایه‌های آن را یک‌به‌یک بنا کند و رسوب‌های جاهلیت را با حکمت و پایداری ریشه‌کن سازد.
به‌دلیل همین بردباری و حکمت در فرایند دگرگون‌سازی و سازندگی، اسلام در چاره‌جویی مشکلات فردی و اجتماعی و درمان ریشه‌ای نابسامانی‌ها راه تدریج را در پیش گرفته و در برابر برخی از آنها در چندین مرحله مقاومت کرده تا بتواند آن را ریشه‌کن کند. داستان تحریم شراب‌خواری و اعلان تدریجی آن نمونه‌ای از این امر است. اگر قرآن به یک‌باره همه احکام و تعالیم جدیدش را نازل می‌کرد، مردم از آن می‌گریختند و این کتاب نمی‌توانست انقلاب عظیمی را که در تاریخ برپا کرد به ثمر رساند.

علوم قرآن، ص٣٢.”][/vc_column][/vc_row]

[vc_row][vc_column][rt_blockquote_style blockquote_content=”وقتی مسلمانان در ماه مبارک رمضان و شب قدر، مراسم برپا می‌کنند در واقع در این مراسم لحظات یادبود میلاد دین بزرگی را سپری می‌کنند که این امت را پدید آورد و محتوای کامل آن را در صحنه تاریخ به او بخشید. پس این ماه مبارک رمضان و به طور خاص شب قدر است که شاهد ولادت این دین و نزول آن بر انسان که در قرآن متجلی شد، بوده است. به همین دلیل شب قدر از هزار ماه بهتر است؛ چرا که یک روز از زندگی امتی دینی که در دستان خود دینی دارد که برایش راه را روشن و اهداف را معین می‌کند، در زندگی امت‌ها و ملت‌ها از هزار ماه زندگیِ امتی گم‌شده که نه هدفی دارد و نه راهی، پر خیر و برکت‌تر است …
قرآنی که خداوند متعال در شب قدرِ ماه مبارک رمضان فروفرستاد، بدین جهت در این شب مبارک نازل شد که رهبر دینی را به وجود بیاورد و از این رو مجموع قرآن در ماه مبارک رمضان بر شخص پیامبر نازل شد تا او را با دین بپروراند و برای رهبری امت در نبرد با جاهلیت‌های زمین، آماده کند، سپس (دوباره) در طول بیست و سه سال از عمر تبلیغ دین به تدریج نازل شد تا امت را پرورش دهد و لشکری آگاه بسازد که بتواند از دین جدید پاسداری کند. بدین‌سان قرآن کریم دو بار نازل شد؛ یک بار مجموع قرآن و برای آماده‌سازی رهبر و یک بار جزء‌جزء و تدریجی برای آماده ساختن امت.
… همان‌طور که قرآن دو بار، یک بار برای آماده‌سازی رهبر و یک بار برای مهیا کردن امت نازل شد و از این رهگذر، نقش عظیم خود را ایفا کرد امروز نیز چنین است و باید برای این‌که قرآن بار دیگر نقش خود را ایفا کند، ابتدا رهبران صالح و سپس امت آگاه ایجاد شود؛ بنابراین تنها راه پیش روی مسلمانان این است که قرآن با عقول آن دسته از آنها که برای تعالی به سطح رسالت اسلامی و ذوب شدن در چارچوب آن توانایی دارند، به‌خوبی آمیخته شود تا از این رهگذر بتواند رهبری آگاهی را بیابد که راه آن را به سوی قلوب و عقول مردم هموار کند و بدین‌سان، قرآن به تدریج به ساخت و تربیت امت بپردازد.

بارقه‌ها، ص ٢۶١ـ٢۶۵.”][/vc_column][/vc_row]

[vc_row][vc_column][rt_blockquote_style blockquote_content=”«أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِهَا؛ آیا آنان در زمین سیر نکردند، تا دل‌هایى داشته باشند که با آن تعقل کنند (وحقیقت را با آن درک نمایند)» (حج:۴۶).
… قرآن فقط به تشویق مردم به بررسی طبیعت و اسرار آن، بسنده نکرده، بلکه این مطلب را با ایمان به خدا نیز پیوند داده و اعلام فرموده است که دانش بهترین دلیل برای ایمان به خدا است و انسان هر چه بر دامنه اکتشافات خود بیفزاید و در میدان علم به پیش بتازد، ایمانش قوی‌تر می‌شود؛ زیرا بر نشانه‌های عظمت الهی و حکمت صنع و تدبیر او آگاهی می‌یابد. خداوند متعال می‌فرماید: «سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الآفَاقِ وَفِی أَنفُسِهِمْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ یَکْفِ بِرَبِّکَ أَنَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ؛ به‌زودى نشانه‌‏هاى خود را در کرانه‌ها(ی هستی) و در درون جان‌هایشان به آن‌ها نشان مى‌‏دهیم تا براى آنان آشکار گردد که او حق است؛ آیا کافى نیست که پروردگارت بر همه چیز شاهد و گواه است؟» (فصلت:۵٣).
بدین‌وسیله قرآن مفهوم همراهی ایمان و دانش را ارائه کرد و بیان نمود که اعتقاد به خداوند با علم در یک خط به پیش می‌رود و پرده‌برداری از اسباب و قوانین هستی، باور دینی را استحکام می‌بخشد؛ زیرا حکمت پروردگار و تدبیر او را نمایان می‌سازد.
امتی که دست‌پرورده این کتاب ارجمند الهی بود، بر پایه این موضع قرآنی که تقلید را نفی و به اندیشه و تفکر تشویق می‌کرد، به جای باور به خرافه‌هایی چون جغد و دیو (که در جاهلیت رایج بود)، خاستگاه دانش و فرهنگ در جهان شد و حتی مورخان اروپایی نیز به این حقیقت اعتراف کردند. وزیر و مورخ فرانسوی، «دوری» می‌گوید: «پیامبر اسلام قبایل عرب را گرد هم آورد و امتی یگانه تشکیل داد که پرچم تمدن را در سراسر زمین برافراشت و در قرون وسطا، در بین همه امت‌ها، تنها متخصصان علوم و دانش‌ها بودند و به وسیله آنان ابرهای تیره و سیاه بربریت و وحشی‌گری که تمام اروپا را دربرگرفته بود، از بین رفت».

پژوهش‌های قرآنی، ص٢۵٠.”][/vc_column][/vc_row]