بایگانی‌های مدرسه حلقات

مشخصات نشر

شرح الحلقة الثالثة
نویسنده: حسن محمد فیاض حسین العاملی
ناشر: دار المصطفی لإحیاء التراث (بیروت)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: …
سال نشر: 1428ق
شمارگان: …
تعداد جلد: …
تعداد صفحه: 528

ساختار و محتوای کتاب

مؤلف نام اثر خود را «الشرح المقطعی» گذاشته و در مقدمه‌اش امتیاز اثر خود بر دیگر شرح‌های حلقات را پرداختن به همۀ مطالب مندرج در کتاب و شرح همۀ فقره‌ها و عبارت‌ها و گره‌گشایی از بخش‌های غامض آن دانسته است. گفتنی است که بسیاری از شرح‌ها ماهیت تعلیقه‌ای دارند و تنها متعرض برخی نکته‌های مهم و فقره‌های اصلی می‌شوند و خود را عهده‌دار تبیین همۀ متن نمی‌دانند؛ اما این اثر گام‌به‌گام با متن و عبارت‌های شهید صدر پیش رفته و فقره‌به‌فقره بخش‌های گوناگون آن را توضیح داده است.
شارح افزون بر شرح متن، در پاورقی نکته‌های تکمیلی دیگری را نیز بیان داشته؛ این بخش در بسیاری از موارد از جنس اشکال بر کلام شهید صدر یا دفاع از نظر نقدشده توسط ایشان است و گاه از نوع توضیح بیشتری است که در متن امکان ارائۀ آن نبوده است.
این اثر نه دارای تفصیل ممل است و نه اجمال مخل، بلکه با روندی منظم به شرح‌وبسط مطالب می‌پردازد؛ ازاین‌رو در مجلد اول آن از ابتدای کتاب تا انتهای مباحث ادوات عموم بررسی و شرح داده شده است. این کتاب یکی از شرح‌های آموزشی به شمار می‌آید و با توجه به سبک شرح می‌تواند اثر مفیدی برای حل نکات مشکل متن اصلی باشد.

مشخصات نشر

دروس فی علم الأصول
نویسنده: ناجی طالب آل فقیه العاملی
ناشر: دار الإحیاء التراث العربی (بیروت)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: دوم
سال نشر: 1425ق
تیراژ: …
تعداد جلد: …
تعداد صفحه: 368

ساختار و محتوای کتاب

دروس فی علم الأصول شرح و تعلیقه‌ای اجمالی بر حلقۀ ثالثۀ شهید صدر است؛ به‌نحوی که جلد نخست شامل حجم زیادی از مطالب حلقۀ ثالثة است و شارح در همین مجلد موفق شده از ابتدای حلقۀ ثالثة تا پایان مبحث اجماع را شرح دهد. کتاب این‌گونه تنظیم شده که متن اصلی حلقات در بالای هر صفحه و تعلیقه و شرح در ذیل و به‌صورت پاورقی آمده است.
شارح بنای تبیین همۀ محتوای کتاب را نداشته و ذیل هر بحث تنها به مواردی اشاره کرده که به نظر وی مهم‌تر بوده است؛ حال متناسب با موضوع گاه توضیحات اجمالی و گاه کمی تفصیلی‌تر است. همچنین در برخی پاورقی‌ها به بیان مثال یا تطبیق فقهی پرداخته است تا متن اصلی بهتر فهمیده شود. ازآنجاکه این اثر افزون بر شرح، ماهیت تعلیقه‌ای نیز دارد، نگارنده گاهی نظر شهید صدر را نقد کرده است.
این کتاب برای رجوع و دریافت برخی نکته‌های تکمیلی مناسب به نظر می‌رسد؛ اما نمی‌توان از آن به‌عنوان شرح آموزشی استفاده کرد.

مشخصات نشر

شرح الحلقة الثالثة
مقرّر: حیدر الیعقوبی
ناشر: مؤسسة الهدی (لبنان ـ بیروت)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: یکم
سال نشر: 1434ق
شمارگان: …
تعداد جلد: …
تعداد صفحه: 506

ساختار و محتوای کتاب

این اثر یکی از تقریرات درس‌های حلقۀ ثالثة از استاد سید کمال حیدری است که به‌قلم یکی از شاگردان وی به زبان عربی تقریر و تنظیم شده است. مقرّر در ابتدای کتاب به معرفی تفصیلی ویژگی‌های اندیشۀ شهید صدر ذیل عنوان «الخصائص العامة لفکر الشهید الصدر» پرداخته که پنجاه صفحۀ ابتدایی کتاب را به خود اختصاص داده است.
شیخ حیدر الیعقوبی در مقدمه به بیان فرایند تدوین و تقریر مباحث اشاره کرده است:
1. از مهم‌ترین اقدامات مقرّر بیان آرا و دیدگاه‌های بزرگان علم اصول در هر مسئله است. وی در پاورقی به‌مناسبت به اقوال عُده، معارج، هدایه، قوانین، فرائد، مطارح، کفایه، فوائد، مقالات، أجود، محاضرات، تهذیب و منتقی اشاره و متن‌هایی از آن‌ها نقل کرده است؛
2. ازسوی دیگر کوشیده است تاریخ و پیشینۀ هر مسئله را بیان کند؛
3. همچنین وی در موارد متعددی به تقریرات درس‌های خارج شهید صدر استناد و متن‌هایی را از آنجا نقل کرده است؛
4. با اشاره به اینکه شهید صدر در نقل اقوال به حافظۀ خود تکیه داشتند، مقرّر کوشیده است نقل‌قول‌ها را مستندسازی کند؛
5. در پایان هر بخش نیز به تبیین متن و ارجاع ضمائر و روان کردن متن پرداخته است.
این ویژگی‌ها و نیز روان بودن قلم مقرّر موجب شده است این اثر از وزانتی پذیرفتنی برخوردار باشد. البته این کتاب از شرح‌های بسیار تفصیلی حلقات به شمار می‌آید، به‌طوری که جلد نخست آن تنها شامل مباحث تعریف و موضوع علم اصول و مباحث مربوط به حکم شرعی و جمع بین حکم ظاهری و واقعی است.
با توجه به تحقیقات تفصیلی و ارجاعات فراوان موجود در این تقریر می‌توان آن را به طلبه‌های پژوهشگری توصیه کرد که روحیۀ کشف زوایای بیشتر از حدود متن حلقات را دارند. البته روان بودن قلم نگارنده، منظم بودن تدوین مباحث و تفکیک فرازهای گوناگون بحث از هم، موجب شده است کتاب به دانش‌پژوهان حلقات نیز توصیه شود؛ با این توجه که بسیار تفصیلی است و برای کسانی که به‌دنبال نکته‌های گذرا و کوتاه هستند، مناسب نخواهد بود.

مشخصات نشر

شرح الحلقة الثالثة
مقرّر: علی حمود العبادی
ناشر: دار الفراقد (قم)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: یکم
سال نشر: 1433ق
شمارگان: 1000
تعداد جلد: …
تعداد صفحه: 452 (الجزء الاول)

ساختار و محتوای کتاب

شرح الحلقة الثالثة یکی از تقریرهای درس‌های حلقات از استاد سید کمال حیدری است که به شرح بخش اصول عملیۀ حلقۀ ثالثة می‌پردازد. مقرّر در مقدمه توضیح داده که تدریس استاد سید کمال حیدری دارای ویژگی‌هایی است؛ ازجمله:
– بیان مقدمات مسئله پیش از ورود به هر بحث؛ ازجمله تاریخ، اصول موضوعه و ثمرات و نتایج فقهی هر مسئله؛
– بیان اقوال و دیدگاه‌های گوناگون در مسئله که موجب می‌شود طلبه به آرای گوناگون، اشراف بیشتری پیدا کند؛
– توضیح مسئله و تطبیق آن بر متن کتاب؛
– در پایان اشاره به مهم‌ترین نکته‌های بحث و نیز اشکالاتی که بر هر مسئله وارد است.
این کتاب برای طلبه‌هایی که به مطالعۀ تفصیلی و تخصصی حلقۀ ثالثة علاقه دارند، مفید است و توصیه می‌شود.

مشخصات نشر

شرح الحلقة الأولی
مقرّر: سعد الغنامی
ناشر: دار الفراقد (قم)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: یکم
سال نشر: 1432ق
شمارگان: 1000
تعداد جلد: 1
تعداد صفحه: 370

ساختار و محتوای کتاب

سید کمال حیدری یکی از مدرّسان برجستۀ کتاب شریف حلقات به شمار می‌آید که هر سه حلقه را با تفصیل و توضیح و بسطِ مطالب تدریس کرده و از این تدریس‌ها، تقریرات متعددی منتشر شده است. سعد الغنامی در این کتاب، پس از ارائۀ متن اصلی، به تبیین و تفصیل پرداخته است. وی بیانی شیوا و روان دارد و توضیحات او کمک می‌کند که زاویه‌های گوناگون متن بیشتر باز شود. ویژگی‌های این اثر را می‌توان این‌گونه برشمرد: استفاده از مثال‌های متعدد، ذکر برخی اقوال و شرح بعضی از مصطلحات. همچنین در پایان هر بخش تحت‌عنوان «أضواء علی النص» به تبیین برخی قسمت‌های عبارت کتاب پرداخته است که به تبیین موردی و واکاوی متنی نیاز داشته‌اند.
مقرّر کوشیده است سطح متن، متناسب با حلقۀ اولی باقی بماند؛ ازاین‌رو شرح جنبۀ تحلیلی و عمیق به خود نمی‌گیرد تا طلبه در این سطح و در گام‌های نخستینِ آموختن اصول با چالش روبه‌رو نشود.
این اثر برای طلبه‌ای که در وادی علم اصول گام نهاده و کتاب حلقۀ اولی را برگزیده، مناسب است؛ چراکه ادبیات و قلم آن بسیار روان و توضیحات به‌گونه‌ای است که ابهامات رفع می‌شود.

مشخصات نشر

البیان المفید فی شرح الحلقة الثالثة من حلقات علم الأصول
نویسنده: ایاد المنصوری
ناشر: حسنین (قم)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: دوم
سال نشر: 1427ق
شمارگان: 2000
تعداد جلد: 4
تعداد صفحه: 390 (الجزء الاول)

ساختار و محتوای کتاب

این اثر به‌نوعی شرح تفصیلی حلقة ثالثة است. شیخ ایاد المنصوری در مقدمه توضیح داده که در این شرح چند امر را دنبال کرده است:
– تحریر محل نزاع پیش از شروع هر بحث؛
– اشاره به غرض از هر بحث؛
– بیان ثمرﮤ هر بحث؛
– نسبت بین هر بحث با دیگر بحث‌های اصولی؛
– مقدماتی که موجب سهولت در فهم هر مطلب می‌شود؛
– در برخی موارد، مقایسۀ بین مبانی اصولی موجود؛
– ارجاع به مصادر اصلی و بیان متن اصلیِ بعضی از اقوالی که شهید صدر در متن کتاب به آن‌ها اشاره کرده؛
– در حاشیه اشاره به برخی دیگر از مبانی اصولی که شهید صدر متعرض آن‌ها نشده است.
در پایان با عنایت به اینکه شهید صدر در حلقۀ ثالثة الزاماً در هر بحث مختار اصلی خود را بیان نکرده، شارح مبنا و مختار نهایی شهید صدر در هر مسئله را با توجه به تقریرات درس خارج اصول ایشان بیان کرده است.
این اثر برای طلبه‌ای که می‌خواهد حلقات را به‌صورت عمومی بیاموزد مفید نیست، بلکه طلبه‌ای می‌تواند از این شرحِ تفصیلی بهرۀ لازم را ببرد که در پی تحصیل حلقات در مستوایی فنی و تخصصی باشد.

مشخصات نشر

دروس فی علم الأصول
تحقیق و تعلیقه: سید علی‌اکبر حائری
ناشر: مجمع الفکر الاسلامی (قم)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: دوم
سال نشر: 1419ق
شمارگان: 3000
تعداد جلد: 2
تعداد صفحه: 376 (جلد یکم) ـ 448 (جلد دوم)

ساختار و محتوای کتاب

سید علی‌اکبر حائری از شاگردان مرحوم شهید صدر و از ترویج‌کنندگان و مدرّسان برجستۀ اندیشه و مکتب اصولی ایشان به شمار می‌آید و هم‌اکنون در نجف اشرف دارای کرسی تدریس خارج فقه و اصول با محوریت اندیشۀ شهید صدر است. اشراف وی به مبانی و مکتب شهید صدر موجب شده است که تبیین وی اهمیت بیشتری داشته باشد.
آیت‌الله حائری در این کتاب به تحقیق و تعلیقه‌نگاری بر حلقۀ أولی، ثانیة و ثالثة پرداخته است. تعلیقه‌نگاری بر حلقۀ أولی و ثانیة را به پایان رسانده که اجمالی و کوتاه است؛ وی گاهی به بیان مثال، در برخی موارد به توضیح بیشتر و گاه به بیان نقد پرداخته است. اما تعلیقۀ وی بر حلقۀ ثالثة ناتمام باقی مانده و تا پایان دلیلِ شرعیِ غیرلفظی پیش رفته و برخلاف دو حلقۀ پیشین، تفصیلی است؛ یکی از دلایل ناتمام ماندن این اثر ورود تفصیلی شارح در برخی مسائل است. آیت‌الله حائری می‌فرمود: «پس از مدتی دیدم برخی مباحث از حالت تعلیقه و شرح خارج شده و در حال تبدیل شدن به رسالۀ مستقلی ذیل برخی مباحث است. تتمیم و تکمیل با همین روال تفصیلی نیز فرصتی موسع می‌طلبید که هنوز مجال آن رخ نداده است».
اما یکی از وجوه مهم در تعلیقۀ وی بر حلقۀ ثالثة افزودن بخشی به نام «ملاحق» است که در آن سه مبحث به‌تفصیل بررسی شده‌اند:
الملحق 1: بعض وجوه الإبداع فی نظریته فی تفسیر الأحکام الظاهریه؛
المحلق 2: الحمل الأولی و الحمل الشایع؛
المحلق 3: حول نظریة حق الطاعة.
درمجموع این تعلیقه و شرح، به‌ویژه تعلیقه بر حلقۀ ثالثة، بسیار مفید و کارآمد و موجب تدقیق ارزیابی می‌شود.

مشخصات نشر

دروس فی علم الأصول
شرح و تعلیق: ناجی طالب آل الفقیه العاملی
ناشر: دار احیاء التراث العربی (بیروت ـ لبنان)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: دوم
سال نشر: 1425ق
شمارگان: 500
تعداد جلد: 6
تعداد صفحه: 368 (الجزء الاول)

ساختار و محتوای کتاب

این اثر یکی از تعلیقه‌های عربی حلقۀ ثالثة است و بیش از آنکه شرح همۀ آن باشد، تعلیقه‌ای توضیحی و تفصیلی بر آن است؛ به این معنا که نگارنده تنها در مواردی که احساس نیاز کرده، در پاورقی متعرض بخش‌هایی از متن اصلی شده و همۀ عبارت‌ها و بخش‌های متن را شرح نداده است.
شارح در این کتاب چند کار ویژه را دنبال کرده است:
1. مسائلی را شرح داده که احساس کرده نیازمند توضیح هستند یا نکته‌ای مخفی در آن وجود دارد که شاید طلبه به‌تنهایی به آن منتقل نشود؛
2. در مواردی که شهید صدر قولی را از یکی از عالمان مطرح کرده، وی تحقیق کرده و مصدر و منبع آن قول را در پاورقی آورده است؛
3. چنان‌که می‌دانید، شهید صدر در حلقات متعرض برخی از مباحث معهود اصول نمی‌شود؛ شارح در این اثر این موارد را به‌قلم خویش به کتاب افزوده است؛ ازجمله بحث «مشتق»، «حقیقة شرعیة» و «صحیح و اعم»؛
4. با دقت در عبارت‌ها و متن اصلی کوشیده است خطاهای متنی را متذکر شود و موارد را به نسخۀ اصلی حلقات ارجاع دهد؛
5. در مواردی به نقد محتوای کتاب پرداخته است؛ ازاین‌رو اثر وی شرح انتقادی نیز به شمار می‌آید.
این اثر بیش از آنکه برای مطالعۀ عمومی مفید باشد، برای رجوع و تکمیل دانشی مفید به نظر می‌رسد. مطالعۀ این اثر به‌تنهایی برای تحصیل حلقۀ ثالثة مفید نخواهد بود؛ زیرا نویسنده فقط متعرض برخی بزنگاه‌ها شده، نه همۀ مطالب موجود در کتاب. ازسوی دیگر، رویکرد انتقادی شارح موجب شده اثر برای طلبه‌ای که در مقام تحصیل است، مناسب نباشد.

مشخصات نشر

الحلقة الثالثة فی أسلوبها الثانی
نویسنده: باقر الایروانی
ناشر: المحبین للطباعة و النشر (قم)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: یکم
سال نشر: 2007م
شمارگان: 2000
تعداد جلد: …
تعداد صفحه: 492

ساختار و محتوای کتاب

آیت‌الله شیخ باقر ایروانی از استادان برجسته و سرشناس حوزﮤ علمیۀ نجف اشرف و نگارندﮤ کتاب‌های ارزشمند فراوانی است که امروزه در حوزه‌های علمیه به‌عنوان متن‌های درسی خوانده می‌شوند.
شرح حلقۀ ثالثة به‌قلم وی نسبت به دیگر شرح‌های موجود، امتیازهایی ستودنی دارد. همان‌طور که در مقدمه اشاره می‌کند، شرح وی نه از نوع شرح‌‌‌های مزجی و نه از انواع شرح‌های مقطعی است که فقره‌به‌فقره به تبیین و بسط متن بپردازند؛ بلکه وی هر موضوع را به‌صورت مستقل و مستوفی تبیین کرده و شرح‌وبسط داده است، بی آنکه دائم بین متن اصلی و شرح در رفت‌وبرگشت باشد. به بیان دیگر، وی بدون تمرکز بر عبارت‌ها و متن حلقات، دریافت خود از روح مباحث شهید صدر را به تحریر می‌کشد.
طلیعۀ هر بخش، عبارت آغازین آن موضوع از حلقات است؛ نگارنده همۀ محتوایی را که شهید صدر در هر بحث مطرح کرده، با قلم خود تبیین و در مواردی که به تکمیل نیاز دارند، محتوا را تکمیل نیز کرده؛ به این معنا که اگر در موردی شهید صدر به سه اشکال در مسئله اشاره کرده اما در السنۀ اصولیون چهار اشکال رایج است، وی در برخی موارد اشکال چهارم را نیز بیان کرده است. بنابراین در این کتاب متن و قلم شارح پیش‌روی ماست، نه نویسنده.
تسلط نگارنده بر مبانی اصولی و قلم شیوا و روان وی موجب شده است با رساترین عبارت‌ها محتوا را تبیین کند. وی در مواردی برای خوش‌فهم‌تر شدن متن، عبارت‌هایی را از حلقۀ أولی و ثانیة نقل کرده، در پایان هر بخش به‌صورت کوتاه و گذرا به حل پیچیدگی‌های متن پرداخته و مرجع برخی ضمایر مبهم را بیان کرده تا طلبه‌ها در خواندن متن اصلی دچار مشکل نشوند؛ همچنین در پاورقی به برخی مناقشه‌ها دربارﮤ واژگان شهید صدر اشاره کرده است. یکی از کاستی‌های این شرح مستند نبودن نقل‌قول‌ها و ارجاعات است.
این اثر یکی از بهترین شرح‌های حلقۀ ثالثة به شمار می‌آید که سبکی آموزشی دارد و با قلمی روان مخاطب را گام‌به‌گام با محتوا پیش می‌برد؛ ازاین‌رو برای طلبه‌هایی که قصد آغاز تحصیل حلقة ثالثة را دارند، اثری مهم و درخور توصیه خواهد بود.

مشخصات نشر

ترجمه و شرح حلقۀ ثالثة
نویسنده: محمدمسعود زنجانی
ناشر: دار العلم (قم)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: دوم
سال نشر: 1395
تعداد جلد: 3
تعداد صفحه: 640 (جلد یکم)

ساختار و محتوای کتاب

آیت‌الله شیخ محمدمسعود زنجانی آثار گوناگونی در زمینۀ شرح کتاب‌های حوزوی دارد. ازجمله: ترجمه و شرح جواهر الکلام (بخش دیات، قصاص و حدود و تعزیرات و…)، ترجمه و شرح مکاسب، ترجمه و شرح بدایة الحکمة و نهایة الحکمة، ترجمه و شرح حکمت متعالیه.
این کتاب ترجمه‌ای روان از حلقۀ ثالثة به شمار می‌آید که به‌اختصار از شرح مزجی نیز بهره برده و در سه مجلد منتشر شده است. جلد نخست عهده‌دار ترجمۀ کتاب حلقات از ابتدا تا انتهای مباحث دلیل عقلی است. این ترجمه آزاد نیست و مقید به رعایت ادبیات متن اصلی است؛ اما مترجم در خلال ترجمۀ فارسی برای حل مشکلات و پیچیدگی‌های متن اصلی از قالب شرح مزجی استفاده کرده؛ به این صورت که در لابه‌لای ترجمۀ متن اصلی عبارت‌هایی را به‌صورت کوتاه و داخل پرانتز به متن اضافه کرده است که مخاطب با خواندن آن‌ها، مقصود نگارنده را بهتر درک می‌کند.
تمرکز مترجم بر متن اصلی و تجاوز نکردن از حدود و چهارچوب ادبیات مؤلف، بسیار دقیق و منظم رخ داده است؛ چه آنکه مقایسۀ متن فارسی با متن عربی به‌هیچ‌وجه احساس تهافت یا تفاوت بسیار را به مخاطب نمی‌دهد. افزودن توضیحات مزجی داخل متن فارسی نیز موجب شده مخاطب از پیچیدگی‌ها و تعقیدهای عبارت‌های اصلی به سلامت عبور کند. در بالای هر صفحه بین یک تا دو بند متن عربی قرار گرفته و ذیل متن عربی، ترجمۀ فارسی همان مقدار از متن بیان شده است؛ به‌نوعی که مخاطب به‌راحتی می‌تواند متوجه معنای تک‌تک عبارت‌های متناظر شود.
این کتاب برای طلبه‌هایی که قصد دارند به‌صورت عمومی با حلقۀ ثالثة آشنا شوند و مطالبی را در حدود حلقات به دست آورند کاربردی و سودمند است؛ اما از آن نمی‌توان انتظار کشف مطالب نو، انتقادی یا تفصیلی را داشت.