بایگانی‌های شروح حلقات

مشخصات نشر

دروس فی أصول الفقه
نویسنده: محمد اشکنانی
ناشر: باقیات (قم)
قطع: رقعی
نوبت چاپ: دوم
سال نشر: 1423ق
شمارگان: 1000
تعداد جلد: 1
تعداد صفحه: 704

ساختار و محتوای کتاب

این اثر خلاصه و گزیدﮤ حلقۀ أولی و ثانیة است و نگارنده کوشیده مهم‌ترین نکته‌های حلقۀ أولی و ثانیة را به‌اختصار و گزیده انتخاب و در کتاب منعکس کند. در این کتاب با توضیحات و تفصیلی که در حلقات وجود دارد، روبه‌رو نیستیم. همچنین مؤلف کوشیده است به تفکیک محتوای ارائه‌شده در حلقات و عنوان‌گذاری متعدد بپردازد، به‌نحوی که با این سبک می‌توان عبارت‌های گوناگون شهید صدر در حلقات را به‌صورت موضوعی فهمید. برای مثال، شهید صدر ذیل بحثی ممکن است امری را تعریف، برای اثبات آن استدلالی مطرح، اشکال و جوابی طرح و نظری را رد یا قبول کند و درنهایت نظر خود را ارائه دهد؛ اما همۀ این سیر ذیل یک عنوان کلی مندرج شده است. نویسنده انواع تلاش‌ها و کنش‌های علمی شهید صدر ذیل هر بحث را به‌طور مستقل عنوان‌گذاری و پاراگراف‌بندی کرده؛ همین امر موجب شده است مواردی که شاید به‌طور طبیعی خوانندﮤ کتاب از آن‌ها غفلت ورزیده، مورد نظر و توجه وی قرار گیرد و برجسته شود.
با توجه به گزیده بودن این کتاب آن را می‌توان به دو دسته توصیه کرد:
1. آنان که حلقات را آموخته‌اند و قصد مرور سریع و گذرای آن را دارند، با مطالعۀ این کتاب به‌سرعت امّهات مطالب را مرور می‌کنند؛
2. کسانی که در حال تحصیل حلقات هستند با رجوع به این کتاب می‌توانند سرفصل‌ها و سیر بحث شهید ذیل هر مسئله را رصد کنند و از شیوه و مراحل کار شهید صدر در هر بحث آگاه شوند.

مشخصات نشر

منهاج الوصول إلی دروس فی علم الأصول
نویسنده: محمدرضا احمدی البهسودی
ناشر: دار المصطفی لإحیاء التراث (بیروت)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: دوم
سال نشر: 1430ق
تیراژ: …
تعداد جلد: …
تعداد صفحه: 392

ساختار و محتوای کتاب

این اثر یکی از شرح‌های تفصیلی حلقۀ ثالثة، و ساختار آن چنین است: در بالای هر صفحه بخشی از متن اصلی درج شده و توضیح و شرح به‌صورت متن ذیل و پاورقی بیان شده است. شارح کوشیده به شرح واژگان شهید صدر مقید و متعهد باشد و اشکالات و ایرادات را در متن شرح داخل نکند؛ در مواردی که مناقشه و اشکالی به نظرش رسیده، آن را به‌صورت پاورقی دوم و ذیل شرح بیان کرده است. همچنین وی در پاورقی و مجزای از متن شرح گاه به بیان تتمیمی پرداخته و عبارت‌ها و دیدگاه‌های دیگر اصولیون در مسئله را بیان کرده است. وی در توضیح متن اصلی از مثال و دسته‌بندی و ارائۀ محتوا براساس مقدمات موردنیاز بهره برده است.
با توجه به ماهیت آموزشی منهاج الوصول و نیز روان بودن متن شرح، می‌توان این اثر را به‌عنوان کتابی کمک‌آموزشی به کسانی معرفی کرد که قصد فراگیری حلقۀ ثالثة را دارند.

مشخصات نشر

شرح الحلقة الثالثة
نویسنده: حسن محمد فیاض حسین العاملی
ناشر: دار المصطفی لإحیاء التراث (بیروت)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: …
سال نشر: 1428ق
شمارگان: …
تعداد جلد: …
تعداد صفحه: 528

ساختار و محتوای کتاب

مؤلف نام اثر خود را «الشرح المقطعی» گذاشته و در مقدمه‌اش امتیاز اثر خود بر دیگر شرح‌های حلقات را پرداختن به همۀ مطالب مندرج در کتاب و شرح همۀ فقره‌ها و عبارت‌ها و گره‌گشایی از بخش‌های غامض آن دانسته است. گفتنی است که بسیاری از شرح‌ها ماهیت تعلیقه‌ای دارند و تنها متعرض برخی نکته‌های مهم و فقره‌های اصلی می‌شوند و خود را عهده‌دار تبیین همۀ متن نمی‌دانند؛ اما این اثر گام‌به‌گام با متن و عبارت‌های شهید صدر پیش رفته و فقره‌به‌فقره بخش‌های گوناگون آن را توضیح داده است.
شارح افزون بر شرح متن، در پاورقی نکته‌های تکمیلی دیگری را نیز بیان داشته؛ این بخش در بسیاری از موارد از جنس اشکال بر کلام شهید صدر یا دفاع از نظر نقدشده توسط ایشان است و گاه از نوع توضیح بیشتری است که در متن امکان ارائۀ آن نبوده است.
این اثر نه دارای تفصیل ممل است و نه اجمال مخل، بلکه با روندی منظم به شرح‌وبسط مطالب می‌پردازد؛ ازاین‌رو در مجلد اول آن از ابتدای کتاب تا انتهای مباحث ادوات عموم بررسی و شرح داده شده است. این کتاب یکی از شرح‌های آموزشی به شمار می‌آید و با توجه به سبک شرح می‌تواند اثر مفیدی برای حل نکات مشکل متن اصلی باشد.

مشخصات نشر

دروس فی علم الأصول
نویسنده: ناجی طالب آل فقیه العاملی
ناشر: دار الإحیاء التراث العربی (بیروت)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: دوم
سال نشر: 1425ق
تیراژ: …
تعداد جلد: …
تعداد صفحه: 368

ساختار و محتوای کتاب

دروس فی علم الأصول شرح و تعلیقه‌ای اجمالی بر حلقۀ ثالثۀ شهید صدر است؛ به‌نحوی که جلد نخست شامل حجم زیادی از مطالب حلقۀ ثالثة است و شارح در همین مجلد موفق شده از ابتدای حلقۀ ثالثة تا پایان مبحث اجماع را شرح دهد. کتاب این‌گونه تنظیم شده که متن اصلی حلقات در بالای هر صفحه و تعلیقه و شرح در ذیل و به‌صورت پاورقی آمده است.
شارح بنای تبیین همۀ محتوای کتاب را نداشته و ذیل هر بحث تنها به مواردی اشاره کرده که به نظر وی مهم‌تر بوده است؛ حال متناسب با موضوع گاه توضیحات اجمالی و گاه کمی تفصیلی‌تر است. همچنین در برخی پاورقی‌ها به بیان مثال یا تطبیق فقهی پرداخته است تا متن اصلی بهتر فهمیده شود. ازآنجاکه این اثر افزون بر شرح، ماهیت تعلیقه‌ای نیز دارد، نگارنده گاهی نظر شهید صدر را نقد کرده است.
این کتاب برای رجوع و دریافت برخی نکته‌های تکمیلی مناسب به نظر می‌رسد؛ اما نمی‌توان از آن به‌عنوان شرح آموزشی استفاده کرد.

مشخصات نشر

شرح الحلقة الثالثة
مقرّر: حیدر الیعقوبی
ناشر: مؤسسة الهدی (لبنان ـ بیروت)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: یکم
سال نشر: 1434ق
شمارگان: …
تعداد جلد: …
تعداد صفحه: 506

ساختار و محتوای کتاب

این اثر یکی از تقریرات درس‌های حلقۀ ثالثة از استاد سید کمال حیدری است که به‌قلم یکی از شاگردان وی به زبان عربی تقریر و تنظیم شده است. مقرّر در ابتدای کتاب به معرفی تفصیلی ویژگی‌های اندیشۀ شهید صدر ذیل عنوان «الخصائص العامة لفکر الشهید الصدر» پرداخته که پنجاه صفحۀ ابتدایی کتاب را به خود اختصاص داده است.
شیخ حیدر الیعقوبی در مقدمه به بیان فرایند تدوین و تقریر مباحث اشاره کرده است:
1. از مهم‌ترین اقدامات مقرّر بیان آرا و دیدگاه‌های بزرگان علم اصول در هر مسئله است. وی در پاورقی به‌مناسبت به اقوال عُده، معارج، هدایه، قوانین، فرائد، مطارح، کفایه، فوائد، مقالات، أجود، محاضرات، تهذیب و منتقی اشاره و متن‌هایی از آن‌ها نقل کرده است؛
2. ازسوی دیگر کوشیده است تاریخ و پیشینۀ هر مسئله را بیان کند؛
3. همچنین وی در موارد متعددی به تقریرات درس‌های خارج شهید صدر استناد و متن‌هایی را از آنجا نقل کرده است؛
4. با اشاره به اینکه شهید صدر در نقل اقوال به حافظۀ خود تکیه داشتند، مقرّر کوشیده است نقل‌قول‌ها را مستندسازی کند؛
5. در پایان هر بخش نیز به تبیین متن و ارجاع ضمائر و روان کردن متن پرداخته است.
این ویژگی‌ها و نیز روان بودن قلم مقرّر موجب شده است این اثر از وزانتی پذیرفتنی برخوردار باشد. البته این کتاب از شرح‌های بسیار تفصیلی حلقات به شمار می‌آید، به‌طوری که جلد نخست آن تنها شامل مباحث تعریف و موضوع علم اصول و مباحث مربوط به حکم شرعی و جمع بین حکم ظاهری و واقعی است.
با توجه به تحقیقات تفصیلی و ارجاعات فراوان موجود در این تقریر می‌توان آن را به طلبه‌های پژوهشگری توصیه کرد که روحیۀ کشف زوایای بیشتر از حدود متن حلقات را دارند. البته روان بودن قلم نگارنده، منظم بودن تدوین مباحث و تفکیک فرازهای گوناگون بحث از هم، موجب شده است کتاب به دانش‌پژوهان حلقات نیز توصیه شود؛ با این توجه که بسیار تفصیلی است و برای کسانی که به‌دنبال نکته‌های گذرا و کوتاه هستند، مناسب نخواهد بود.

مشخصات نشر

شرح الحلقة الثالثة
مقرّر: علی حمود العبادی
ناشر: دار الفراقد (قم)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: یکم
سال نشر: 1433ق
شمارگان: 1000
تعداد جلد: …
تعداد صفحه: 452 (الجزء الاول)

ساختار و محتوای کتاب

شرح الحلقة الثالثة یکی از تقریرهای درس‌های حلقات از استاد سید کمال حیدری است که به شرح بخش اصول عملیۀ حلقۀ ثالثة می‌پردازد. مقرّر در مقدمه توضیح داده که تدریس استاد سید کمال حیدری دارای ویژگی‌هایی است؛ ازجمله:
– بیان مقدمات مسئله پیش از ورود به هر بحث؛ ازجمله تاریخ، اصول موضوعه و ثمرات و نتایج فقهی هر مسئله؛
– بیان اقوال و دیدگاه‌های گوناگون در مسئله که موجب می‌شود طلبه به آرای گوناگون، اشراف بیشتری پیدا کند؛
– توضیح مسئله و تطبیق آن بر متن کتاب؛
– در پایان اشاره به مهم‌ترین نکته‌های بحث و نیز اشکالاتی که بر هر مسئله وارد است.
این کتاب برای طلبه‌هایی که به مطالعۀ تفصیلی و تخصصی حلقۀ ثالثة علاقه دارند، مفید است و توصیه می‌شود.

مشخصات نشر

شرح الحلقة الأولی
مقرّر: سعد الغنامی
ناشر: دار الفراقد (قم)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: یکم
سال نشر: 1432ق
شمارگان: 1000
تعداد جلد: 1
تعداد صفحه: 370

ساختار و محتوای کتاب

سید کمال حیدری یکی از مدرّسان برجستۀ کتاب شریف حلقات به شمار می‌آید که هر سه حلقه را با تفصیل و توضیح و بسطِ مطالب تدریس کرده و از این تدریس‌ها، تقریرات متعددی منتشر شده است. سعد الغنامی در این کتاب، پس از ارائۀ متن اصلی، به تبیین و تفصیل پرداخته است. وی بیانی شیوا و روان دارد و توضیحات او کمک می‌کند که زاویه‌های گوناگون متن بیشتر باز شود. ویژگی‌های این اثر را می‌توان این‌گونه برشمرد: استفاده از مثال‌های متعدد، ذکر برخی اقوال و شرح بعضی از مصطلحات. همچنین در پایان هر بخش تحت‌عنوان «أضواء علی النص» به تبیین برخی قسمت‌های عبارت کتاب پرداخته است که به تبیین موردی و واکاوی متنی نیاز داشته‌اند.
مقرّر کوشیده است سطح متن، متناسب با حلقۀ اولی باقی بماند؛ ازاین‌رو شرح جنبۀ تحلیلی و عمیق به خود نمی‌گیرد تا طلبه در این سطح و در گام‌های نخستینِ آموختن اصول با چالش روبه‌رو نشود.
این اثر برای طلبه‌ای که در وادی علم اصول گام نهاده و کتاب حلقۀ اولی را برگزیده، مناسب است؛ چراکه ادبیات و قلم آن بسیار روان و توضیحات به‌گونه‌ای است که ابهامات رفع می‌شود.

مشخصات نشر

البیان المفید فی شرح الحلقة الثالثة من حلقات علم الأصول
نویسنده: ایاد المنصوری
ناشر: حسنین (قم)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: دوم
سال نشر: 1427ق
شمارگان: 2000
تعداد جلد: 4
تعداد صفحه: 390 (الجزء الاول)

ساختار و محتوای کتاب

این اثر به‌نوعی شرح تفصیلی حلقة ثالثة است. شیخ ایاد المنصوری در مقدمه توضیح داده که در این شرح چند امر را دنبال کرده است:
– تحریر محل نزاع پیش از شروع هر بحث؛
– اشاره به غرض از هر بحث؛
– بیان ثمرﮤ هر بحث؛
– نسبت بین هر بحث با دیگر بحث‌های اصولی؛
– مقدماتی که موجب سهولت در فهم هر مطلب می‌شود؛
– در برخی موارد، مقایسۀ بین مبانی اصولی موجود؛
– ارجاع به مصادر اصلی و بیان متن اصلیِ بعضی از اقوالی که شهید صدر در متن کتاب به آن‌ها اشاره کرده؛
– در حاشیه اشاره به برخی دیگر از مبانی اصولی که شهید صدر متعرض آن‌ها نشده است.
در پایان با عنایت به اینکه شهید صدر در حلقۀ ثالثة الزاماً در هر بحث مختار اصلی خود را بیان نکرده، شارح مبنا و مختار نهایی شهید صدر در هر مسئله را با توجه به تقریرات درس خارج اصول ایشان بیان کرده است.
این اثر برای طلبه‌ای که می‌خواهد حلقات را به‌صورت عمومی بیاموزد مفید نیست، بلکه طلبه‌ای می‌تواند از این شرحِ تفصیلی بهرۀ لازم را ببرد که در پی تحصیل حلقات در مستوایی فنی و تخصصی باشد.

مشخصات نشر

دروس فی علم الأصول
تحقیق و تعلیقه: سید علی‌اکبر حائری
ناشر: مجمع الفکر الاسلامی (قم)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: دوم
سال نشر: 1419ق
شمارگان: 3000
تعداد جلد: 2
تعداد صفحه: 376 (جلد یکم) ـ 448 (جلد دوم)

ساختار و محتوای کتاب

سید علی‌اکبر حائری از شاگردان مرحوم شهید صدر و از ترویج‌کنندگان و مدرّسان برجستۀ اندیشه و مکتب اصولی ایشان به شمار می‌آید و هم‌اکنون در نجف اشرف دارای کرسی تدریس خارج فقه و اصول با محوریت اندیشۀ شهید صدر است. اشراف وی به مبانی و مکتب شهید صدر موجب شده است که تبیین وی اهمیت بیشتری داشته باشد.
آیت‌الله حائری در این کتاب به تحقیق و تعلیقه‌نگاری بر حلقۀ أولی، ثانیة و ثالثة پرداخته است. تعلیقه‌نگاری بر حلقۀ أولی و ثانیة را به پایان رسانده که اجمالی و کوتاه است؛ وی گاهی به بیان مثال، در برخی موارد به توضیح بیشتر و گاه به بیان نقد پرداخته است. اما تعلیقۀ وی بر حلقۀ ثالثة ناتمام باقی مانده و تا پایان دلیلِ شرعیِ غیرلفظی پیش رفته و برخلاف دو حلقۀ پیشین، تفصیلی است؛ یکی از دلایل ناتمام ماندن این اثر ورود تفصیلی شارح در برخی مسائل است. آیت‌الله حائری می‌فرمود: «پس از مدتی دیدم برخی مباحث از حالت تعلیقه و شرح خارج شده و در حال تبدیل شدن به رسالۀ مستقلی ذیل برخی مباحث است. تتمیم و تکمیل با همین روال تفصیلی نیز فرصتی موسع می‌طلبید که هنوز مجال آن رخ نداده است».
اما یکی از وجوه مهم در تعلیقۀ وی بر حلقۀ ثالثة افزودن بخشی به نام «ملاحق» است که در آن سه مبحث به‌تفصیل بررسی شده‌اند:
الملحق 1: بعض وجوه الإبداع فی نظریته فی تفسیر الأحکام الظاهریه؛
المحلق 2: الحمل الأولی و الحمل الشایع؛
المحلق 3: حول نظریة حق الطاعة.
درمجموع این تعلیقه و شرح، به‌ویژه تعلیقه بر حلقۀ ثالثة، بسیار مفید و کارآمد و موجب تدقیق ارزیابی می‌شود.

مشخصات نشر

دروس فی علم الأصول
شرح و تعلیق: ناجی طالب آل الفقیه العاملی
ناشر: دار احیاء التراث العربی (بیروت ـ لبنان)
قطع: وزیری
نوبت چاپ: دوم
سال نشر: 1425ق
شمارگان: 500
تعداد جلد: 6
تعداد صفحه: 368 (الجزء الاول)

ساختار و محتوای کتاب

این اثر یکی از تعلیقه‌های عربی حلقۀ ثالثة است و بیش از آنکه شرح همۀ آن باشد، تعلیقه‌ای توضیحی و تفصیلی بر آن است؛ به این معنا که نگارنده تنها در مواردی که احساس نیاز کرده، در پاورقی متعرض بخش‌هایی از متن اصلی شده و همۀ عبارت‌ها و بخش‌های متن را شرح نداده است.
شارح در این کتاب چند کار ویژه را دنبال کرده است:
1. مسائلی را شرح داده که احساس کرده نیازمند توضیح هستند یا نکته‌ای مخفی در آن وجود دارد که شاید طلبه به‌تنهایی به آن منتقل نشود؛
2. در مواردی که شهید صدر قولی را از یکی از عالمان مطرح کرده، وی تحقیق کرده و مصدر و منبع آن قول را در پاورقی آورده است؛
3. چنان‌که می‌دانید، شهید صدر در حلقات متعرض برخی از مباحث معهود اصول نمی‌شود؛ شارح در این اثر این موارد را به‌قلم خویش به کتاب افزوده است؛ ازجمله بحث «مشتق»، «حقیقة شرعیة» و «صحیح و اعم»؛
4. با دقت در عبارت‌ها و متن اصلی کوشیده است خطاهای متنی را متذکر شود و موارد را به نسخۀ اصلی حلقات ارجاع دهد؛
5. در مواردی به نقد محتوای کتاب پرداخته است؛ ازاین‌رو اثر وی شرح انتقادی نیز به شمار می‌آید.
این اثر بیش از آنکه برای مطالعۀ عمومی مفید باشد، برای رجوع و تکمیل دانشی مفید به نظر می‌رسد. مطالعۀ این اثر به‌تنهایی برای تحصیل حلقۀ ثالثة مفید نخواهد بود؛ زیرا نویسنده فقط متعرض برخی بزنگاه‌ها شده، نه همۀ مطالب موجود در کتاب. ازسوی دیگر، رویکرد انتقادی شارح موجب شده اثر برای طلبه‌ای که در مقام تحصیل است، مناسب نباشد.