دروس في علم الأصول (حلقات) (2-1)

کتاب «دروس في علم الأصول» یکی از آثار ارزشمندی است که توسط شهید صدر  به‌عنوان منهج آموزشی نوآورانه برای طلاب علوم دینی در حوزۀ علم اصول فقه تدوین شده است.

طلاب علوم دینی در حوزۀ علمیه معمولاً درس اصول فقه را در دو سطح مقدماتی و خارج را می‌خوانند. شیوۀ تحصیل در دوره مقدماتی این‌گونه بود که طلاب کتاب‌های معینی از علم اصول را در محضر اساتیدی کاردان فرامی‌گیرفتند تا از این رهگذر آمادگی لازم را برای حضور در دروس خارج پیدا کنند. اما شهید صدر با بررسی کتاب‌هایی که در این دوره خوانده می‌شود به این نتیجه می‌رسد که این کتاب‌ها کارایی لازم را برای آماده‌سازی علمی طلاب برای ورود به دروس خارج اصول را ندارند. او کتاب‌های رایج را که بعضی قدمتی پانصدساله داشتند، کتاب‌هایی ارزشمند و نوآورانه در زمانۀ خودشان می‌دانست که بنا به دلایل چهارگانه‌ای که برمی‌شمرد، آن‌ها را پاسخ‌گوی زمان حاضر نمی‌دانست و بر تغییر آن‌ها از برنامۀ درسی طلاب تأکید داشت. این دلایل عبارت‌اند از:

دلیل اول: بازتاب نیافتن پیشرفت‌های علم  اصول در کتاب‌های موجود؛

دلیل دوم: آموزشی نبودن  کتاب‌های موجود؛

دلیل سوم: مناسب نبودن کتاب‌های موجود برای نوآموزان؛

دلیل چهارم: ساختار نامناسب کتاب‌های موجود.

شهید صدر پس از توضیح این دلایل می‌نویسد:

این‌ها مهم‌ترین دلایلی هستند که ما را برمی‌انگیزند که به‌طور جدی به تغییر کتاب‌های درسی رایج کنونی فکر کنیم و این‌کتاب‌ها را به‌رغم برخورداری از ارزش و احترام علمی و تاریخی‌شان، شایسته تدریس نشماریم.[1]

ازاین‌رو شهید صدر کوشید تا با ارائۀ کتاب دروس فی علم الاصول کاستی‌ها و اشکالات موجود در کتاب‌های رایج را جبران کند.

او مباحث علم اصول را در سه حلقه (مرحله) تنظیم کرد که هر حلقه شامل دوره‌ای کامل از علم اصول است؛ با این تفاوت که در حلقۀ اول مطالب به‌صورت ساده و روان بیان شده تا نوآوز علم اصول با کلیات مباحث مطرح در این علم آشنا شود و چهارچوبی از آن مباحث را به ذهن بسپارد؛ در حلقۀ دوم همان موضوعات با تفصیل بیشتری ذکر شده است، اما در حلقه سوم، مسائل به‌صورت کاملاً تخصصی همراه با استدلال‌های تفصیلی بیان شده است.

همچنین شهید صدر کوشیده است عبارات کتاب را به‌گونه‌ای بنویسد که برای رساندن مفهوم موردنظر صحیح، روشن و رساننده باشند. او دراین‌باره می‌نویسد:

کتاب‌های درسی اصولی رایج، نه‌تنها از حیث معنا، بلکه از جهت عبارات نیز سخت و پیچیده‌اند و به‌همین‌دلیل معمولاً حتی پس از توضیح مطلب توسط استاد، باز هم فهم عبارت برای طلاب دشوار بوده و احساس می‌کنند که همچنان برای تطبیق مطالب بر جملات نیازمند یاری استادند. این از آن روست که عبارت به علت فشردگی زیاد یا پیچیدگی ساختار یا هر دو، به‌نوعی از معماگونگی آمیخته شده است. درحالی‌که کتاب‌های درسی‌ مورد استفاده در شیوه‌های آموزشی رایج در جهان امروز به جهت شیوایی و رسایی عبارات، چنین دشواری‌هایی ندارند.[2]

شهید صدر خود ده ویژگی برای حلقات برمی‌شمرد که این ویژگی‌ها سبب تمایز کلی این کتاب با دیگر کتاب‌های اصولی دورۀ مقدمات و سطح حوزه شده است و طلاب را برای فهم بیشتر و بهتر درس خارج آماده می‌کند. این ده ویژگی را اینجا بخوانید.

[1]. دروس فی علم الاصول، ج١، ص٢٨.

[2]. همان، ص٣٨.