فدك في التاریخ

«فدک در تاریخ» با نوشتاری منصفانه درباره جریان فدک از نظرگاهی بی‌طرف به روایت و تحلیل رویدادهای مربوط به آن می‌پردازد. آیت‌الله شهید سیدمحمدباقر صدر محتوای این کتاب را در دوران نوجوانی خود تدوین کرد و بعدها آن را به درخواست یکی از ناشران نجف به چاپ رساند.
شهید صدر کتاب را در پنج فصل تدوین کرده که عناوین آن به ترتیب به این شرح است: «بر صحنه قیام»، «معنای حقیقی و رمزی فدک»، «رقابت سیاسی خلفا با حضرت علی (ع)»، «گوشه‌هایی از کلام فاطمه الزهرا(س)» و «ارزیابی نهایی ماجرا».
در فصل نخست شهید صدر پس از ذکر مقدماتی درباره وضعیت جامعه پس از وفات پیغمبر، حرکت حضرت زهرا پس از رحلت پیامبر (ص) را قیامی بزرگ می‌داند که با تمام وسعت خود در تاریخ ثبت شده و در ادامه به شرح صحنه‌های این قیام می‌پردازد. در فصل دوم نیز ضمن ارائه مختصات جغرافیایی فدک، به شرح تاریخچه‌‌ای از جریان‌های سیاسی مرتبط با فدک و رد و بدل شدن آن میان خلفا و اهل بیت پرداخته شده است.
نویسنده در فصل سوم ابتدا روش درست و بایسته‌های پژوهش تاریخی را تبیین و سپس با نقدی بر نوشته استاد عباس‌محمود عقاد، راه بحث از قیام فاطمی را گشوده و به بررسی زمینه‌های این انقلاب و جلوه سیاسی آن می‌پردازد و در این راستا با بررسی ماجرای سقیفه و اثرات آن، نقش قیام حضرت زهرا را در مبارزه با انحرافات رویداده پس از درگذشت پیامبر تبیین می‌کند و نشان می‌دهد که دادخواهی او در ماجرای غصب فدک، در واقع تلاشی برای بازگشتن حکومت اسلامی به مسیر اصلی آن بود که توسط خداوند متعال تعیین و توسط رسول گرامی‌اش ابلاغ شده بود. تاثیر رقابت خلفا با امیرالمومنین(ع) و نقش آنان در تاسیس خلافت اموی از دیگر مباحث مهم این فصل است.
تجزیه و تحلیل بخش‌هایی از خطبه حضرت زهرا(س) محتوای فصل چهارم کتاب را تشکیل می‌دهد. در این فصل اهداف واقعی انقلاب فاطمی شرح شده است. در فصل پنجم و پایانی کتاب، شهید صدر، با ارائه مستندات دو طرف دعوا به بررسی ماجرای فدک و حکم صادرشده درباره آن از سوی خلیفه اول می‌پردازد. نویسنده در این فصل با رویکردی واقع‌نگرانه و مبتنی بر اصول اسلامی مورد پذیرش همه مسلمانان، احادیث نقل شده از سوی خلیفه را در بوته نقد گذاشته و معانی قابل برداشت از آن احادیث، نظر خلیفه درباره آنها، صحت آنها و تطابقشان با قرآن کریم را نشان می‌دهد و در پایان از رهگذر بحثی فقهی، مخالفت رفتار خلیفه را با معیارهای اسلامی، به اثبات می‌رساند.