الفتاوی الواضحة

شهید صدر با آگاهی از اشکال‌های رساله‌های عملیه به نگارش رساله عملیه نوینی پرداخت. انگیزه و هدف او بر پالایش رساله خود از اشکال‌های رساله‌های موجود و فراهم آوردن مؤلفه‌های اساسی یک رساله عملی کاربردی برای انسان امروز بود؛ از این رو رساله عملیه او کتابی نیست که صرفاً احکام شرعی در آن گنجانده شده باشد، بلکه به‌حق مجموعه‌ای کامل است که زیرساخت‌ها و نیازهای اصلی دین‌شناسی و از آن پس دین‌داری را برای انسان مسلمان فراهم می‌سازد.

از ویژگی‌های خاص «الفتاوی الواضحة» می‌توان به این موارد اشاره کرد: دسته‌بندی نوین فقه که تناسب بیشتری با ساختار زندگی انسان معاصر دارد؛ وجود سیر منطقی در مباحث با بیان پیش‌درآمدی در هر بحث، بیان اهمیت موضوع، تفاوت هر موضوع با موضوعات مشابه، بیان احکام و مسائل کلی در ابتدای هر عنوان، توضیح اصطلاحات و گاه بیان فلسفه احکام؛ زبان ساده و دور از تکلفات معمول فقهی و….

افزون بر احکام فقهی رایج و مورد نیاز، مباحث کلامی و اعتقادی در ابتدای کتاب آمده و تحت عنوان «المرسل، الرسول، الرسالة» به تبیین اصول عقیده مسلمانان پرداخته است. مباحثی نیز در میان و پایان کتاب وجود دارد که در روشن ساختن ابعاد شگفت‌انگیز دین اسلام بسیار مؤثر است. بحث‌هایی که در آن چرایی تقلید و جایگاه علمای دین، نظام عبادات، نقش عبادت در زندگی انسان مسلمان  و ابعاد اجتماعی عبادات تبیین شده است.

این همه و نکات و ویژگی‌های دیگر «الفتاوی الواضحة» آن را از قالب تنگ یک رساله معمول که تنها به کار مقلدان یک مرجع خاص می‌آید،‌خارج ساخته و گستره کتابی جامع برای شناخت هم‌زمان اندیشه و عمل در اسلام را بدان بخشیده است و بدین‌سان مرزهای زمان و دامنه محدود گروهی خاص را درشکسته است.

ویژگی‌های برجستهٔ کتاب الفتوی الواضحة به‌عنوان رسالۀ عملیۀ نوین که الگویی برای رساله‌نویسی متناسب با نسل امروز است عبارت‌اند از:

وضوح و روانی بیان: نویسنده، به‌طور کامل از هدف اصلی رساله‌های عملی پیروی کرده و تلاش نموده است تا احکام شرعی را به شیوه‌ای ساده و قابل فهم برای عموم مقلدان بیان کند. در این راستا، از پیچیدگی‌های زبانی و اصطلاحات دشوار اجتناب کرده و در موارد ضروری، مفاهیم تخصصی را به‌طور شفاف توضیح داده است.

اسلوب منظم در ارائهٔ احکام: در هر باب و فصل، احکام از کلیات به جزئیات و از اصول عام به مصادیق خاص مرتب شده‌اند. همچنین، تلاش شده است تا کاربردهای ملموس و مسائل مبتلابه در زندگی فردی و اجتماعی نیز پوشش داده شوند.

ارائهٔ نمای کلی عبادات: پیش از پرداختن به جزئیات احکام، تصویری کلی از عبادات و اجزای آن‌ها ارائه شده است تا خواننده درکی جامع از موضوع داشته باشد.

ساختار منسجم و منطقی: شهید صدر در این اثر، از یک طبقه‌بندی چهارگانه برای تقسیم احکام و موضوعات فقهی بهره برده است که ترکیبی از منطق، پویایی و تطابق با نیازهای معاصر را نشان می‌دهد. این تقسیم‌بندی شامل این موارد است:

• عبادات
• امور مالی (عمومی و خصوصی)
• رفتارهای فردی
• رفتارهای اجتماعی

تحولات و بهبودهای مستمر در ویراست‌های مختلف: در چاپ‌های دوم و سوم، نویسنده تغییرات و اصلاحاتی را در ساختار زبانی، توضیح مفاهیم و حتی در برخی موارد، بازبینی و تکمیل محتوا انجام داده است. هرچند این تغییرات در احکام فقهی نادر بوده، اما اثر قابل‌توجهی بر کیفیت نهایی کتاب گذاشته است.