اخبار

 

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر، در چهل‌ویکمین سالگرد شهادت این شهید بزرگوار سلسله‌‌نشست‌های علمی «اندیشه صدر» به‌صورت وبینار برگزار می‌شود.

شهید صدر در جایگاه فقیه نظریه‌پرداز علوم انسانی، دیدگاه‌های گوناگونی را در شاخه‌های گوناگون علوم انسانی بیان کرده است که هرکدام به نوعی جریان‌ساز حرکت‌های فکری و علمی گسترده‌ای در جهان اسلام شده است. بازخوانی و ترویج این اندیشه‌ها که توسط فقیهی نابغه و کم‌نظیر ارائه شده می‌تواند عمق و دامنۀ علوم انسانی و اجتماعی اسلامی را در میان دانشگاهیان، به‌ویژه جوانان و دانشجویان گسترش دهد.

شهید صدر علاوه‌بر تسلط بر مبانی و آموزه‌های دینی به حوزۀ مسائل دانش‌های مدرن ورود کرده و توانسته است درمقابل اندیشه‌های سکولار غربی دیدگاه‌های اسلامی را ارائه دهد.

سلسله‌‌نشست‌های علمی «اندیشه صدر» اهداف زیر را دنبال می‌کند:

– معرفی و ترویج گستره و عمق اندیشه‌های شهید صدر

– ایجاد انگیزه در میان جامعۀ دانشگاهی  علوم انسانی و اجتماعی برای ورود جدی به مباحث اسلامی

– معرفی آثار علمی و پژوهشگران علوم انسانی اسلامی

نخستین نشست از سلسله‌نشست‌های علمی «اندیشه صدر» با موضوع بررسی پیش‌نویس قانون اساسی جمهوری اسلامی با توجه به متن پیشنهادی شهید صدر با حضور دکتر محمدمهدی غمامی، عضو هیئت‌علمی گروه حقوق دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، در روز چهارشنبه ٢٠ اسفندماه ١٣٩٩ ساعت 19برگزار می‌شود.

سلسله‌‌نشست‌های علمی «اندیشه صدر» به‌صورت زنده از صفحه مجازی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر به آدرس‌ زیر و لینک اسکای روم دانشگاه امام صادق علیه السلام پخش خواهد شد.

https://www.instagram.com/shahidsadrlive/

لینک اسکای روم:

vc.isu.ac.ir/ch/4766-30644

جلسه نقد کتاب «نا» به مناسبت هشتاد و ششمین زادروز شهید آیت‌الله محمد باقر صدر در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه شهیدصدر، جلسه نقد کتاب «نا» به مناسبت هشتاد و ششمین زادروز شهید آیت‌الله محمد باقر صدر در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد با عنوان با حضور دکتر مریم برادران نویسنده کتاب «نا» و نقد دکتر محمد رضا قائمی نیک، عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه رضوی، استاد سعید تشکری نویسنده و منتقد ادبی، مریم قربانزاده نویسنده و فاطمه کنعانی مجری کارشناس برگزار شد.

دکتر تشکری در این جلسه نقد کتاب «نا»، قالب این کتاب را زندگی‌نامه توصیف کرد و گفت: این زندگی‌نامه مبتنی بر ادبیات است، یعنی زبان، لحن، رنگ ادبی و فصل داستانی، تعلیق و پایان باز دارد که

ویژگی‌های یک زندگینامه است.

وی تقاضا کرد که فکر شود آیا همه می‌توانیم داستان بنویسیم یا درباره یک کارکتر کار کنیم؟ و تصمیم بگیرم که قصه بنویسم؟ آیا می‌توانم در حوزه ادبیات یک زندگی خصوصی را ارائه کنیم؟

خانم قربانزاده نزدیک شدن به زندگی افرادی مانند شهید صدر را دشوار توصیف کرد و گفت: خود نویسنده نمی‌توانسته است چنین کاری را بنویسد بلکه باید اقبالی از سوی خانواده شهید صدر انجام شده باشد.

وی نقاط اسرار آمیز زندگی شهید صدر را بسیار ارزیابی کرد و اظهار داشت: آثار شهید صدر وجود دارد اما نسل جدید نیاز دارد که یک همفکری و همزمانی با این بزرگان پیدا کند؛ مطلب درباره بزرگان پیشین که خیلی از آن‌ها دور هستیم مانند شیخ مفید و شیخ طوسی، در کتاب‌های تاریخی بسیار کم است، اما جامعه امروز ما نیاز به شناختن این افراد دارد.

این نویسنده با اشاره به اینکه نویسنده مجبور به مطالعه کتب عربی بوده است ابراز داشت: این توفیق نویسنده کتاب نا بوده است که به زندگی شهید صدر نزدیک شود و ایشان را بشناسد؛ جنبشی نیاز است که این میراث فاخر را بشناساند؛ درباره شیخ مفید، شیخ طوسی، شیخ انصاری چقدر می‌دانیم؟ این‌ها بزرگان جامعه شیعه هستند و این جامعه را رشد داده‌اند اما درباره ایشان چیزی نمی‌دانیم.

وی با اشاره به اینکه کتاب نا در مدت کوتاهی به چاپ هفتم رسیده است تصریح کرد: این چاپ زیاد نشان دهنده عطش جامعه است که باید پاسخ داده شود؛ چه از جانب نویسندگان و چه از جانب بیوت معظم علما که باید سپر خود را کنار بگذارند و این میراث‌ها باید در دست مردم قرار بگیرد.

خانم قربانزاده کتاب نا را از اولین کتاب‌ها در پوشش شکاف بزرگ نسلی بین دوران معاصر و کهن توصیف کرد و گفت: نویسندگان نقش حیاتی در پوشش فاصله بین نسل‌های گذشته و امروز است؛ که بتوانند سئوالات مردم را جواب بدهند، هر چند ممکن است سئوالات دیگری را ایجاد کند. این کتاب سئوالات جدیدی در ذهن من ایجاد کرد که اگر با همت باشم باید به دنبال جواب سئوالات خودم بروم.

دکتر تشکری علما را بالذات نویسندگانی با زبان و ادبیات فاخر توصیف کرد و گفت: نهضتی درباره این ادبیات در ایران شکل گرفته است که نویسندگان زبان کامل و فاخر ادبی علمای گذشته را به زبان معمول ترجمه کنند که در این ترجمه میزان توان نویسنده بسیار مهم است.

وی ادامه داد: نویسنده دراین نوع کار باید داستانی جذاب بنویسد و عظمت موضوع هم منتقل شود؛ بنابراین نویسنده کار را به سمت مسائل عاطفی می‌برد که بیشتر خانم‌ها هستند؛ چون بار عاطفی مردان پایین‌تر است کمتر به این سمت می‌روند؛ این روش و توصیف ابرقهرمان، رفتار و کردار فرد را منتقل می‌کند.

وی توضیح داد: باید حتماً فضای سمپاتیک شکل بگیرد و کسی می‌تواند از این کتاب لذت ببرد که موضوع و ابر قهرمان آن را پذیرفته باشد و خواندنی‌های این کتاب برایش خواندنی باشد.

خانم قربانزاده کتاب نا را سخت‌خوان توصیف کرد و گفت: اطلاعاتی که در این کتاب به خواننده ارائه می‌شود خیلی بالا است و در دو صفحه شاید شش سال از زندگی شهید صدر را مطالعه می‌کنید؛ از این جهت کتاب پر اطلاعاتی است، و این میزان از اطلاعات شاید خواننده را مقداری از ادامه راه باز دارد و خواننده‌ای که کنجکاو است آن را تا انتها خواهد خواند؛ چیز طبیعی هم هست.

وی افزود: وقتی با آدم فشرده‌ای مانند شهید صدر مواجه می‌شویم می‌بینیم که قلم فرسایی سخت است چون حساسیت درباره این بزرگان بالا است. چون خانواده او حساس هستند و از سویی از بزرگترین متفکران جهان اسلام است.

این نویسنده، کتاب نا را دارای مخاطبان مختلف دانست و گفت: حتی روایت‌های عاطفی همسر استاد وارد شده است و نویسنده بسیار زیبا مقداری مسائل را گفته است که بسیار شیرین است. اینجا قهرمان زن وجود ندارد اما در کنار آن مرد است.

وی تصریح کرد: اگر کتاب‌های درباره بزرگان، مانند کتاب نا، در جامعه بیشتر شود، فرهیختگان را به سوی خود آن شخصیت علمی هم سوق خواهد داد تا او را از کتاب‌های خودش بشناسند.

تشکری سئوال کرد: در صورتی که به یک کتابفروشی مراجعه کنیم و درخواست کتاب شرح حال علما را داشته باشیم آیا این کتاب را به ما پیشنهاد می‌دهد؟ آیا این کتاب را در شمار کتاب‌های زندگی عالمان شیعه می‌بیند؟ یا مجموعه آراء و افکار شهید صدر در این کتاب است؟

وی افزود: این کتاب چرا اینقدر کم حجم است؟ این کار را سخت می‌کند، نسبت به این کوتاه بودن، آیا اصراری بوده است که اینگونه باشد؟ سئوالاتی است که در نقد و بررسی در فنون نشر قرار می‌گیرد، چون احتمالاً تعداد کلمه خاصی در سفارش طرح شده باشد. آیا کتاب مستر برای نویسندگان است که اینچنین بنویسند؟ آیا این کتاب اسوه‌سازی و فرهنگ‌سازی می‌کند؟

خانم قربانزاده گفت: ما حق نداریم چیزی به زندگی شهید صدر اضافه کنیم اما در مواردی ابهام وجود دارد و ذهن من دنبال این است که درباره این قسمت از داستان 20 صفحه توضیح داده شود و شرایط روز و شهید صدر توضیحاتی بخوانم؛ این سئوالات را باید خودم پیگیری کنم اما درباره این موضوع باید در کتاب هم توضیحاتی ارائه شود.

وی کتاب «نا» را شیرین توصیف کرد و گفت: در این کتاب پیوند اهل کتاب و اهل بازار دیده می‌شود، بار عاطفی شهید صدر و خاندان صدر بازخوانی شد، چون شنیده بودیم که چقدر با هم مهربان و یاور یکدیگر هستند؛ سختی‌های فاطمه صدر بازنمایی شد.

تشکری  تقاضا کرد: ناشران، نویسندگان را تحت فشار قرار ندهند که یک کار بسیار مختصر و کوتاه و سفارشی ارائه دهند؛ کار بزرگ را وقتی می‌توان ارائه کرد که نویسنده بتواند توانایی ادبی خود را نشان دهد و نشان دادن این توانایی در گستره کاری است که می‌تواند ارائه کند.

این روایت دراماتیک نیست، بلکه حزن آلود است؛ این کار می‌توانست حماسه نویسی باشد، و این بخشی است که در جامعه ادبی ما تبدیل به یک فرم شده است بیش از اینکه تبدیل به شکل شود. در این نقطه به نویسندگان فرصت دهیم که آنچه را که به جهت حجم داستان نیاز دارند را بنویسند.

دکتر قائمی نیک صحبت‌های خود را ناظر به فضای بیرون کتاب توصیف کرد و گفت: صحبت‌کردن درباره شهید صدر و نزدیک شدن به شخصیت او سخت است؛ اما ما مجبور هستیم که درباره ایشان صحبت کنیم وگرنه فضاهای دیگری شکل می‌گیرد.

وی ادامه داد: کتاب‌هایی مانند «نا» با هدف نزدیک شدن ما به شهید صدر نوشته شده است؛ همراهی با ایشن شخصیت به سه شکل انجام شدنی است.

دکتر قائمی نیک توضیح داد: نخست روش مورد استفاده در حوزه‌های علمیه است که با نظریات علمی این بزرگوار همراه می‌شوید؛ راه دوم نزدیکی به یک متفکر این است که با شناخت شرایط زندگی او در جامعه و خانواده به او نزدیک شوید؛ در این حالت الزاماً او یک فرد عالم نیست؛ چون شهید صدر هر دو جنبه را دارد سختی کتاب نا را دارد، چون نمی‌توان فقط زندگینامه ایشان را مبتنی بر آثار علمی ایشان نوشت یا به آن بی تفاوت بود.

وی کتاب نا را حرفه‌ای ارزیابی کرد و گفت: بر اساس علوم اجتماعی تا حد زیادی ارتباط بین زندگی شهید صدر و حوزه معرفت را نشان داده است.

خانم برادران از نقدهای واقعی درباره کتاب «نا» تشکر کرد و گفت: نقص‌های روایت من درباره شهید صدر دیده می‌شود، هر چند سعی کردم خیلی احساسات خود را کنترل کنم و مسائل را به صورت واقعی تعریف کرده باشم.

وی از انتقاداتی که به نقاطی از زندگی شهید صدر داشته است اشاره و تصریح کرد: این انتقادات باعث شد که از علاقه من به شهید صدر بکاهد و بتوانم زندگی او را واقعی‌تر توصیف کنم.

نویسنده کتاب نا، مراجعه به کانتکس نویسنده را در نقدهای کتاب خواستار شد و گفت: ممکن است سئوالاتی برای خودم هم وجود داشته است و آیا وارد نشده‌ام و کنکاش نکرده‌ام و به راحتی عبور کرده‌ام یا اینکه آیا دغدغه من این چیزها نبوده است؟ یا آن‌ها را نمی‌دانستم؟ من آدم سیاسی نیستم و به مسائل سیاسی توجه زیادی نداشتم، توانمندی درک چیزهایی شاید برای برخی نیست و اگر زمان بود درباره جزئیات بیشتر

عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه رضوی برای پرداختن به شخصیتی مانند شهید صدر باید وجه علمی و شرایط عاطفی او را با هم ببینیم؛  کتاب‌هایی مانند «نا» که شرح اسس المنطقیه، اقتصادنا نیست، کتاب‌هایی است که انتظار می‌رود بسترهای تاریخی اجتماعی و مسائلی که بین ما و شهید صدر مشترک است و به جهت مسائل مشترک است که باید به سراغ شهید صدر برویم و شهید صدر را بخوانیم تا بتوانیم این نیاز را برطرف کنیم.

 

قائمی نیک افزود: عنوان «شهید صدر و مسائل معاصر ما» همین است که ما و شهید صدر مسائل مشترکی داریم که او را برای ما جذاب می‌کند؛ در حوزه معرفت و زندگی معمولی و با ذخیره معرفتی و تهذیب نفسی که دارد پاسخ‌هایی می‌دهد که ما بتوانیم مسائل خود را حل کنیم. اینجاست که به سراغ سطر سطر کتاب می‌رویم تا دوباره آن را بخوانیم.

وی در نقد خود گفت: گره‌هایی که در زندگی شهید صدر بوده است مانند هفت سال وقت گذاشتن روی یک کتاب، یا تألیف اقتصادنا که از خانواده و مسائل عاطفی صرف نظر می‌کند و این کتاب را تمام می‌کند، اگر این شرایط توصیف شود من بیشتر به او نزدیک می‌شوم که در این کتاب برجسته نشده است و من را در آن حوزه به تهییج وا نمی‌دارد.

وی تصریح کرد: بنا به مورد ذکر شده در انتها می‌گویم چه انسان خوبی بود ولی چرا من باید اسس المنطقیه یا اقتصادنا را بخوانم؟ یا چرا باید به شکل متفاوتی فکر کنم و کتابی بنویسم؟ حتی مسائل خانواده نقد و بررسی نشده است؛ اینکه چطور شهید صدر در مشکلات خانوادگی به راه حل می‌رسد، کمرنگ است و در سراسر روایت کتاب گم می‌شود.

وی افزود: متفکرینی مانند شهید مطهری و شهید صدر داریم که با نگاه به کتاب‌هایشان انواع و اقسام موضوعات را پرداخته‌اند، داستان و فلسفه و تاریخ دارند، شهید صدر و دیگر نخبگان گره‌های نیمه‌بازی گذاشته‌اند که کتابی مانند «نا» باید ما را به سمت اقتصاد و فلسفه و سیاستی ببرد که آن نخبه گره آن را به صورت نیمه باز کرده است. اگر گره‌های نیمه باز برای من ملموس شود شرایط خانوادگی ایشان را بهتر درک می‌کنم.

خانم برادران تنها اثر لازم انتشار کتاب نا را حرکت خوانندگان آن به سوی شهید صدر دانست و تصریح کرد: در غیر این صورت هیچ کاری انجام نشده است.

وی افزود: جاهایی از قصد معماهایی برای رجوع افراد به آثار شهید صدر گنجانده شده است؛ محتوای این کتاب هم در حدی است که اطلاعات داشتیم؛ کتاب نا می‌تواند محتوای اولیه ما برای کتابی باشد که ادبیات اولیه را برای مواجهه با زندگی صدر آشنا کند.

نویسنده کتاب «نا» درباره برکاتی که این کتاب داشته است گفت: این کتاب باعث شد تا افرادی وارد موضوع شهید صدر شوند و با بزرگواری ارائه اسناد یک مقدار فضا را پر محتواتر می‌کنند، اما فکر نمی‌کنم در ادبیات دنبال بعضی از چیزها، حتی پیدا کردن سئوالات اساسی فرصت داشته باشیم. ولی جستجوی جدید افراد درباره شهید صدر برای من پیام خوبی در تأثیرگذار بودن کتاب «نا» است.

فاطمه کنعانی به عنوان مجری کارشناس و دانشجوی فلسفه گفت: کتاب نا برای من انگیزه‌ای برای خواندن کتاب فلسفه ایشان شد، اما زمانی که نگارش این کتاب را انجام دادید، آیا به این فکر بودید که دانشجویان فلسفه و دانشجویان دیگر که مرتبط با آثار ایشان هستند را به خواندن کتاب‌هایشان علاقمند کنید؟ یک دانشجو مختصری از نظریات شهید صدر را درباره رشته تخصصی او بداند؟ من با نظر شهید صدر در این کتاب مواجه نشدم که تم کلی کتاب فلسفه شهید صدر چیست.

خانم برادران تصریح کرد: من سواد و زمان مطالعه تمام آثار شهید صدر را نداشتم اما مسأله اصلی آن کتاب‌ها را به نوعی مانند فلسفتنا تا جایی که می‌توانستم اشاره کردم؛ حتی دغدغه ایشان و چه توصیه‌ای شده است و با چه ویژگی‌هایی نوشته شود؛ اما بعضی موارد هم آنچنان پرداخت نشده است.

وی اذعان کرد: در بحث فشرده‌سازی کتاب، صرفاً پیچیدگی شخصیت شهید صدر نبوده است؛ شخصیت بنده طوری است که علوم انسانی و تفصیلی نیستم، این ایراد بنده است، شخصیت من هم باعث می‌شود که کتاب‌هایم کم حجم باشد.

نویسنده کتاب نا ادامه داد: دوستانی که در نگارش دستی دارند بهتر می‌دانند که محتوایی که وجود دارد به راوی می‌گوید چه چیزی را بنویس و چگونه بنویس بر چه مسائلی تأکید کن که جواب بهتری بدهد؛ اینطور نبوده است که با انباشتی از اطلاعات مواجه بودم و انتخاب کرده باشم.

وی تصریح کرد: ناشر برای من محدودیت تعیین نکرد، هرچند اول گفتند یک کتاب صد و پنجاه تا دویست صفحه باشد، که من خودم گفتم دویست صفحه برای شهید صدر که اطلاعاتی هم درباره آن نیست؟ من که بنا نداشتم به کتاب‌های مختلف شهید صدر ورود زیادی داشته باشم.

وی قصد خود را از مصاحبه‌های انجام شده تنها برآوردی از زاویه نگاه افراد مرتبط با شهید صدر به ایشان، نه جمع آوری اسناد، توصیف کرد و گفت: فشرده‌سازی مطالب به خاطر شخصیت شهید صدر نبوده است، هر چند واقعاً شخصیت بزرگ و تأثیرگذاری بوده است؛  البته در برش‌هایی، بخش‌هایی از زندگی شهید صدر را به تفصیل بیشتر توضیح داده‌ام.

کرسی ترویجی «عرضه و نقد ایدۀ علمی روش‌شناسی فقهی شهید سید محمدباقر صدر قدس‌سره» با ارائه حجت‌الاسلام ‌والمسلمین علی رحمانی برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر، کرسی ترویجی «عرضه و نقد ایدۀ علمی روش‌شناسی فقهی شهید سید محمدباقر صدر قدس‌سره» صبح پنج‌شنبه ٣٠ بهمن١٣٩٩ با ارائه حجت‌الاسلام ‌والمسلمین علی رحمانی و نقد حجت‌الاسلام‌ والمسلمین حسنعلی علی اکبریان و حجت‌الاسلام‌ والمسلمین مجتبی الهی خراسانی به همت دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، پژوهشکده اسلام تمدنی و به دبیری علمی آقای بلال شاکری برگزار شد.

در این جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین رحمانی با دو مقدمه شخصیت علمی شهید صدر و جدید بودن روش‌شناسی و توجه حوزه‌های علمیه به آن گفت: در این جلسه نگاه فلسفه علمی و فلسفه فقهی موردتوجه قرار گرفته است.

ارائه دهنده این مقاله ادامه داد: شهید صدر به‌طور کامل در تفاوت روش‌شناسی در روش فلسفی و غیرفلسفی توجه داشته است و نگاه منهجی شهید صدر یک نگاه عقلانی است. شهید صدر فارغ از مسائل اصول فقه، بحث منهجی حُسن و قبح ظلم را مطرح می‌کند؛ این تفکیک نگرش منهجی از نگرش اصولی نکته‌ای است که در کلمات شهید صدر وجود دارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین رحمانی، در نشست روش‌شناسی فقهی شهید سید محمدباقر صدر افزود: شهید صدر روش را به دو مرحله نظریه و تطبیق تقسیم می‌کند؛ نظریه را ماحصل دانش اصول می‌داند و «عناصر مشترک» می‌نامد و روش تطبیق نیز مرحله دوم است.

وی درباره مرحله نظریه گفت: شهید صدر پیش‌فرض‌هایی دارد که در مرحله نظریه دخالت می‌کند که در نظام ساختاری دو پیشنهاد دانش اصول و ایجاد ساختاری برای آن بدون توجه به فقه که ساختار تجریدی است و ساختار دیگر توجه به فقه و ساختار تطبیقی است.

ارائه دهنده این مقاله درباره نظام محتوایی شهید صدر ابراز داشت: دو شاخه وجود دارد که در آن باید نخست به نظریات شهید صدر توجه شود که موارد مختلفی وجود دارد و دوم دیدگاه و آرای خاصی است که شهید صدر در مقابل دیگران اختیار کردند.

حجت‌الاسلام والمسلمین رحمانی در کرسی روش‌شناسی فقهی شهید سید محمدباقر صدر با اشاره به نظریه‌هایی از شهید صدر که می‌توان از آن‌ها روش فقهی ایشان را استخراج کرد اظهار داشت: چهار بحث پیشینه، ابعاد، تأثیر بر دانش اصول و ثمره فقهی این نظریه‌ها باید مورد توجه قرار گیرد.

وی مسائل مشترک را وسیله‌ای برای پیدا کردن ابزار و ادله اثبات مسائل فقهی شهید صدر مهم ارزیابی کرد و گفت: در مرحله تطبیق، مجموعه‌ای از آرای شهید صدر در مسائل مختلف باید مورد توجه قرار گیرد؛ مسائل قرآن، علوم حدیث، سیره و دانش‌ها، نظریه‌های مبدعانه‌ای دارد که از آن‌ها استفاده کرده است.

ارائه دهنده این مقاله نکات بدیع شهید صدر را مورد توجه قرار داد و تأکید کرد: روش ورود شهید صدر به مسائل، متفاوت است؛ ماحصل مطالعات ایشان در علوم مقدماتی اجتهاد به طور بسیار دقیق و به صورت مستقیم در مرحله نظریه و تطبیق می‌تواند به شناخت روش فقهی شهید صدر منتهی شود.

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین الهی خراسانی به عنوان ناقد کرسی ترویجی «عرضه و نقد ایدۀ علمی روش‌شناسی فقهی شهید سید محمدباقر صدر قدس‌سره» گفت: با توجه به اینکه روش‌شناسی فقهی سابقه چندانی ندارد، با این تلاش‌ها در آینده به محتوای لازم، متراکم و معتبر برای آموزش طلاب و دانشجویان ارجمند دست پیدا می‌کنیم.

وی ادامه داد: روش‌شناسی از سه روش حاصل می‌شود؛ یکی روش تجربی و اکتشافی است که با دقت در تلاش‌های استاد این روش فقهی به دست می‌آید که سال‌های سال است که مجتهدانی را پرورده و کارآمد بوده است که البته شیوه دشواری است؛ شیوه دوم تحقیقات روش‌شناسانه است که از خلال مطالعه، بررسی، استقرا و تحلیل و ارزیابی آثار فقها این روش‌شناسی را حاصل کند؛ عرصه سوم هم این است که روش‌شناسی به عنوان یک ماده درسی آموزش داده شود، که طلاب نه با تجربه و نه با تحقیق بلکه با تحصیل در دوره سطح و خارج با روش‌شناسی مورد نظر آشنا شوند که زحمات دوستان زمینه را برای تحقق عرصه سوم آماده می‌کند.

ناقد محترم روش‌شناسی را فاقد معنای عام در فقه ارزیابی و تصریح کرد: ممکن است روش شناسی به یک علم متعلق شود اما بیش از علم به عالم متعلق است؛ یعنی می‌توان درباره روش‌شناسی شهید صدر، امام خمینی یا آیت‌الله خویی سخن گفت.

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین الهی خراسانی روش‌شناسی در دنیا را دارای جنبه توصیفی دانست و گفت: روش‌شناسی مطالعات پسینی علم است؛ توصیف کاری است که شهید صدر در فقه انجام داده است؛ اما در کشور ما جنبه پیشینی و توسیعی آن طرفداران زیادی پیدا کرده است که شبیه متدولوژی‌ها و منطق مواد در علوم شبیه است.

وی درباره مقایسه حجت‌الاسلام والمسلمین رحمانی بین شهید صدر (ره) و عبدالهادی فضلی گفت: موارد کاملاً مشابهی بین این دو و موارد اشاره شده این افراد نیست که بتوانیم به صورت دقیق هر دو مورد را با هم مقایسه کنیم؛ آنچه شهید صدر به عنوان نظریه و تطبیق فرمودند واقعیت فقهی است و درباره روش‌شناسی نیست؛ بلکه این‌ها می‌تواند برای کشف روش‌شناسی خود شهید صدر مورد استفاده قرار گیرد.

ناقد محترم کرسی روش‌شناسی فقهی شهید سید محمدباقر صدر ادامه داد: شهید صدر نکته‌ای مانند نظریه که مورد توجه نبوده است را مورد توجه اشاره قرار داده است و شاگردان ایشان نیز سعی کرده‌اند به عنصر نظریه توجه کنند که این دیدگاه شهید صدر درباره روش‌شناسی نیست؛ شهید صدر حتی درباره پیشینی یا پسینی بودن روش‌شناسی سخن نگفته‌اند و این موارد به ما برای روش‌شناسی شهید صدر در فقه کمک نمی‌کند. مرحله نظریه شهید صدر توثیق ما در روش فقهی خود اضافه کرده است و این روش‌شناسی او را نشان نمی‌دهد.

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین الهی خراسانی با اشاره به بیانات شهید صدر در مقدمه حلقه اولی گفت: استخدام عناصر مشترک نیست که نظریه را می‌سازد، مراد القانون یا اصول عام شریعت را نظریه می‌گویند؛ نظریه یعنی نظر شریعت درباره مواردی مانند مال چیست. درباره فقه تطبیقی نیز مسائل تک به تک بررسی می‌شود و به دنبال تفسیر عام از کل فروع یک موضوع نیستیم.

وی تصریح کرد: شما ممکن است روش را مورد بحث قرار دهید اما باعث نمی‌شود که روش‌شناسی در دامنه معرفت‌شناسی قرار بگیرد؛ اول باید تعیین کنیم که کتاب و سنت جزو منابع فقه هست یا نه؟ بعد ببینیم چطور به سنت یا قرآن استناد می‌کند؛ حال استناد به موارد دیگر هم از روش‌ها است؛ اگر این‌ها روش است اصول فقه با روش‌شناسی فقه تداخل دارند؛ وقتی اینقدر با هم منطبق است، برخی می‌گویند که با اصول فقه چه نیازی به روش‌شناسی فقه است؟

ناقد محترم فرآیند و مراحل استنباط فقهی را با اصول فقهی متفاوت دانست و گفت: در این مقاله ما درباره مراحل و گام‌های شهید صدر که روش‌شناسی باشد چیزی نمی‌بینیم؛ این موارد بیان شده عوامل اثر گذار بر روش شهید صدر است نه خود روش.

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین علی اکبریان به عنوان ناقد کرسی ترویجی «عرضه و نقد ایدۀ علمی روش‌شناسی فقهی شهید سید محمدباقر صدر قدس‌سره» با اشاره به مقاله اتخاذ روشی که کلیاتی را از دیدگاه‌های شهید صدر و مثال زدن درباره فعالیت‌های شهید صدر گفت: با این روش نمی‌توان روش‌شناسی شهید صدر را شناخت؛ برای مثال در بخش تطبیق کلیاتی از مباحث عناصر خاصی که شهید صدر در فقه معتقد است را بیان کنم و یک مثال از آن را آدرس بدهم، این روش‌شناسی را تبیین نمی‌کند.

وی در بیان نکته دوم خود اظهار داشت: علاوه بر دیدگاه‌های خاصی که شهید صدر در اصول فقه یا اجتهاد دارد، می‌توان نگاه کلان‌تری به روش‌شناسی کرد. نگاه کلان در روش‌شناسی شهید صدر مورد توجه قرار نگرفته است.

ناقد محترم کرسی روش‌شناسی فقهی شهید سید محمدباقر صدر افزود: شهید صدر کسی است که در خود فقه نظریه‌پردازی می‌کند، یعنی نظریه فقهی ارائه می‌دهد؛ از مسائل کلان این است که شهید صدر توجه فراوانی به عناصر ثابت و متغیر در فقه دارد؛ البته این مسأله را در کل کتاب‌های شهید صدر می‌توان برداشت کرد که در این مقاله تنها بر کتاب طهارت توجه شده است. این انحصار در انتخاب کتاب برخی از زوایای بحث پنهان مانده است.

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین علی اکبریان روش‌شناسی را دشوار ارزیابی کرد و گفت: این مقاله بسیار ارزشمند است، انسجام منطقی خوبی دارد، تبیین نوآوری‌های فقهی شهید صدر انجام شده است و به حتم چهار جلد کتاب طهارت شهید صدر را به طور کامل مطالعه کرده‌اند.

به‌همت کانون اندیشه جوان حلقه مطالعاتی اندیشه سیاسی شهید صدر با تدریس حجت‌الاسلام‌والمسلمین ملک‌زاده برگزار می‌شود.

به گزارش خبرگزاری مهر به‌نقل از روابط عمومی کانون اندیشه جوان، شهید محمدباقر صدر از جمله اندیشمندان اسلامی معاصر است که درباره حکومت اسلامی و ویژگی‌های آن اندیشیده است و البته تفکر این سید شهید دارای تطوراتی در حوزه اندیشه سیاسی نیز بوده است.

از جمله کتبی که در آن شهید به مبحث ساختار و قوای حکومت می‌پردازد کتب المدرسة الاسلامیة و مقالاتی از کتاب وَمَضات و آخرین اثر ایشان به نام الاسلام یقود الحیاة است که در همین کتاب ایشان پیش‌نویسی برای قانون اساسی ایران می‌نویسند که به ساختار کنونی نظام جمهوری اسلامی ایران شبیه است.

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران، شهید سید محمدباقر صدر با طرح سلسله‌مباحث «الإسلام یقود الحیاة؛ اسلام، راهبر زندگی» کوشید فراخور نیازهای فکری و فرهنگی جامعه اسلامی در سایه حاکمیت اسلام، پاسخی درخور به این نیازها ارائه دهد. این مباحث شامل شش رساله است: پیش‌نویس فقهی قانون اساسی جمهوری اسلامی، طرحی از اقتصاد اسلامی، نقش انسان و امت در حیات سیاسی جامعه، تبیین منابع قدرت سیاسی از دیدگاه اسلام و بانک در جامعۀ اسلامی. همچنین شهید صدر در «المدرسة الإسلامية»  کوشیده است اندیشه و مفاهیم اسلامی را که در دو کتاب اقتصاد ما و فلسفه ما به شکل تخصصی مطرح شده است در سطحی عمومی بازتاب دهد.

کانون اندیشه جوان به‌منظور شناخت «اندیشه سیاسی شهید صدر» و سیر تحولات آن، حلقه مطالعاتی را با محوریت کتب و مقالات شهید صدر و با حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسین ملک‌زاده به‌صورت مجازی برگزار می‌کند.

علاقه‌مندانی که قصد شرکت در این دوره را دارند می‌توانند از طریق سایت کانون اندیشه جوان مراجعه کنند.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه شهیدصدر، نشست نقد و بررسی “کتاب نا” عصر دوشنبه ششم بهمن ماه ۱۳۹۹ برگزار شد. در این نشست که در انتشارات به‌نشر تهران برگزار شد، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد رهدار، رئیس مؤسسۀ مطالعاتی تحقیقاتی فتوح اندیشه، سرکار خانم معصومه رامهرمزی، نویسنده و خاطره‌نگار و خانم دکتر مریم برادران نویسندۀ کتاب به سخنرانی پرداختند.

گفتنی است کتاب نا، زندگی‌نامه شهید صدر به قلم مریم برادران است که نخستین چاپ آن در آبان ماه امسال روانه بازار کتاب شد و اکنون در کمتر از سه ماه چاپ ششم آن به اتمام رسیده است.

فقها و اندیشمندان باید کتاب «نا» با مخاطب عام را بخوانند

سرکار خانم معصومه رامهرمزی در نشست نقد و بررسی کتاب نا گفت: با شروع مطالعه این کتاب با مهندسی زیبای خانم برادران، وارد جهان یک مرد نابغه، نخبه و یکی از بزرگترین علمای جهان تشیع می‌شویم. این نویسنده شروع و پایان این کتاب را شبیه به هم و جذاب عنوان کرد و اظهار داشت: خانم برادران درباره این شروع و پایان طعنه‌ها و نقدها خواهند شنید.

وی بررسی کتاب را از دو منظر محتوا و ساختار، فرم و شکل کار تقسیم‌بندی کرد و افزود: از نظر محتوا به قطع، کاری است که باید می‌شده و یکی از غفلت‌های فرهنگی ما است که بسیار دیر انجام شده است؛ هرچند چنین کارهایی بوده است اما باید بیشتر سراغ این موضوعات و سوژه‌ها رفت، چون جامعه به شدت به این موارد نیاز دارد.

وی افزود: راحتی در خوانش و آسانی درک معنا در متن به راحتی به دست نمی‌آید و متن به راحتی صیغل نمی‌خورد و شفاف نمی‌شود؛ در هر متنی که ساده‌تر خوانده می‌شود کار دشوارتری انجام شده است و سختی‌های بسیار زیادی را پشت سر گذاشته است. تا بتوانیم در 216 صفحه جهان شهید صدر را تجربه کنیم.

سرکار خانم رامهرمزی بحث عاطفی بودن و عاشق بودن شهید صدر را مورد توجه قرار داد و گفت: شاید برای برخی چنین توجهی به شهید صدر خوش نیاید؛ اشتباه رایجی در جهان پیرامونی ما است که همیشه فکر می‌کنیم آدم‌های بزرگ را باید تنها از منظر توانایی‌های سیاسی، اجتماعی و علمی بررسی کنیم، در حالی که ارتباط با انسان‌های دیگر، بحث‌هایی که در مسائل تربیتی و زندگی عادی وجود دارد بسیار بسیار مهم است.

شهید صدرِ کتاب «نا» در پرانتزی جدا از گذشته است

در ادامه نشست نقد و بررسی کتاب نا، حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد رهدار کتاب «نا» را ماندگار و خواندنی توصیف کرد و ابراز داشت: این کتاب باعث نشاط معنوی می‌شود و خواننده همراه با کلمات با نویسنده می‌آید و در متن زندگی شهید صدر قرار می‌گیرد.

رئیس مؤسسۀ مطالعاتی تحقیقاتی فتوح اندیشه اظهار داشت: در کتاب «نا» با شهید صدر امام روبه‌رو بودم؛ حتی حوزه‌ها شهید صدر استاد را می‌شناسند؛ یعنی شهید صدر به مثابه یک نخبه، غیر از شهید صدر به مثابه یک انسان کامل است. نخبه را از وجه نخبگی می‌بینید، اما انسان را از حتی خوابیدنش نظاره می‌کنید؛ چیزی که هیچ وجه معرفتی ندارد، اما در هر حال یک تکه‌ای از پازل زندگی او است. نحوه مواجهه با خانم، بچه‌ها، مأمورانی که به دنبال او می‌آیند، با شیخ نعمانی وفادار، طلبه‌های فقیر، تجار کویتی و دیگران، همه این‌ها تکه‌هایی از پازل زندگی او است و شهید صدر برآیند همه این‌ها است. که شاید دیگران این ویژگی‌ها را نداشته باشند.

وی در ادامه افزود: شخصیت متوازنی از شهید صدر در کتاب «نا» نشان داده شده است که دوست داشتنی است؛ هر کس این کتاب را بخواند عاشق ایشان می‌شود؛ ممکن است که یک نظریه شهید صدر را به صورت فنی بیان کنیم، اما وقتی بیان کنیم، مخاطب ما اینگونه برداشت کند که خیلی سخت گفته است و ما نفهمیدیم و این آخرین ارتباط او با شهید صدر است، در حالی که نویسنده این کتاب گشتی روی کلیدواژه‌های ذهنی شهید صدر داشته است، اما با تعمد به عمق آن‌ها وارد نشده است و به این صورت با اینکه ذهن مخاطب را در عالم ذهنی شهید صدر درگیر کرده است، مانع ارتباط خواننده با شهید صدر نشده که اين از دلایل موفقیت این کتاب است.

البته جا داشت که تا حدی درباره شخصیت علمی شهید صدر چند کلیدواژه محدود از ایشان برجسته شود که این کار می‌توانست در سبک و سیاق کتاب جلو برود؛ برای مثال عکس‌ها و نگاشته‌های کنار عکس‌ها به گونه‌ای انتخاب شود که آن کلید واژه‌ها بالا بیاید. که در آن صورت علاوه بر مخاطب عموم این کتاب برای خواندن خواص خواندنی‌تری می‌شد.

کتاب «نا» تنها بابی برای ورود به زندگی شهید صدر است

مریم برادران در ادامه نشست نقد و بررسی کتاب نا، از نقد این کتاب ابراز خوشنودی کرد و گفت: بیش از آنکه به فکر پاسخ گفتن به نقدهای انجام شده باشم، این نقدها مرا به یک بازنگری در خود و اندیشه‌هایم وا می‌دارد و امیدوارم بتوانم در نوشته‌های آتی خود مطالب مفیدی که می‌آموزم را به کار ببرم که این نقدها باعث رشد بنده خواهد بود.

وی درباره اینکه چرا شهید صدر به اندازه‌ای که انتظار داریم معمولی نیست و باید رفتارهای عادی‌تری از او ببینیم ابراز داشت: این یکی از سئوالات بنده نیز درباره شهید صدر بوده است که مدام این سئوال مطرح می‌شد که در مقدمه هم سعی کردم که محدودیت‌ها و شیوه کار خود را بگویم تا قضاوت خواننده را منطقی‌تر کنم. من تنها با اسناد و گفت‌وگوی خودم با پژوهشگاه مواجه بودم و حتی گفت‌وگو با فاطمه خانم خیلی محدود بود و سعی کردم از محدودیت‌های خود حداکثر استفاده را ببرم.

آنچه که به دست آوردم همین بود که ارائه شد، هرچند در حد امکان سعی کرده‌ام که صدر یک انسان خیلی طبیعی باشد؛ همانطور که گفته شد، هنوز در جامعه ما ورود به زندگی شخصی علما خوشایند نیست؛ منتها جاهایی سعی کردم که این کار را آنقدر که اطلاعاتی داشتم انجام دهم.

خانم برادران با ابراز تأسف از اینکه نتوانسته است به اطلاعات بیشتری دست پیدا کند تصریح کرد: بسیار طبیعی است که نقد به این کتاب زیاد باشد، و من باید این نقدها را بپذیرم؛ شاید اگر نگاهم را بر این می‌گذاشتم که هدفم صدرشناسی و معرفی این شخصیت است، زمانم را باز می‌گذاشتم و قصه چیز دیگری می‌شد؛ زندگی حرفه‌ای من با چنین قسمتی از زندگی تفاوتی دارد؛ وقتی وارد نوشتن می‌شوم محدوده‌هایی برای خودم تعریف می‌کنم، علاوه بر اینکه محدوده‌های خودم، این را بر قصه بار می‌کند.

انتشارات به‌نشر با همکاری پژوهشگاه تخصصی شهید صدر برگزار می‌کند: نقد و بررسی کتاب «نا».

کتاب «نا» روایتی است جامع از زندگانی شهید والامقام سید محمدباقر صدر که از سوی پژوهشگاه تخصصی شهید صدر برای نخستین بار در آبان ماه ١٣٩٩ عرضه شد. اینک پس از گذشت سه ماه از انتشار این کتاب و استقبال مخاطبان این اثر، جلسۀ نقد این کتاب برگزار می‌شود.

در نشست نقد و بررسی کتاب «نا» حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر احمد رهدار، رئیس مؤسسۀ مطالعاتی تحقیقاتی فتوح اندیشه، سرکار خانم معصومه رامهرمزی، نویسنده و خاطره‌نگار، سرکار خانم دکتر مریم برادران نویسندۀ کتاب و آقای میثم رشیدی، نویسنده و فعال رسانه‌ای حضور خواهند داشت و درباره این کتاب به گفت‌وگو خواهند پرداخت.

گفتنی است: نویسنده در طول نوشتن این کتاب با خانوادۀ شهید صدر به‌ویژه همسر بزرگوار شهید در ارتباط بوده و از دقت و سخنان آنان بهره برده است. خود او در مقدمه کتاب می‌نویسد:

شب سوم شعبان متن کتاب را تمام کردم. بعدازظهر بود که به فاطمه خانم زنگ زدم که هم سال نو و تولد امام حسین(ع) را تبریک بگویم و هم خبر بدهم متن تمام شده. چند سؤال هم داشتم که پرسیدم و جواب گرفتم. مشتاق بود نوشته‌ام را زودتر بخواند….
متن را برای فاطمه صدر فرستادم. روز بعد زنگ زد. شماره را که روی صفحۀ گوشی دیدم، همۀ بدنم یخ کرد، جواب ندادم، اضطراب عجیبی بود. خودم را دلداری دادم و چند دقیقه بعد شماره‌شان را گرفتم. گوشی را برداشت و بعد از سلام و احوالپرسی، با همان صدای گرم پر از انرژی و امید همیشگی و سخاوت ذاتی این خانواده، تشکر کرد و با مهربانی گفت: «وقتی می‌خواندم، با شما حرف می‌زدم که انگار همه‌جا حضور داشتید.» شرمنده شدم و البته از چیزهایی که در این مدت شناخته بودم، نباید چیزی جز این را انتظار می‌داشتم.

این برنامه دوشنبه، ششم بهمن ماه ۱۳۹۹، ساعت ١۶ در انتشارات به‌نشر، واقع در تهران، خیابان انقلاب، روبه‌روی درِ اصلی دانشگاه تهران برگزار خواهد شد. همچنین این مراسم به‌صورت زنده از صفحۀ رسمی اینستاگرام پژوهشگاه شهید صدر و صفحۀ انتشارات به‌نشر پخش خواهد شد.

 

حضور انتشارات پژوهشگاه تخصصی شهید صدر (دارالصدر) در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب ایران. «سامانۀ نمایشگاه مجازی کتاب» در سال 1399 از سوی «خانه کتاب و ادبیات ایران» راه اندازی شد. در این سال به‌دلیل محدودیت های ناشی از شیوع بیماری کرونا، نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و نمایشگاه‌های استانی کتاب اجازه و امکان برگزاری نیافتند. ازاین‌رو خانه کتاب و ادبیات ایران بنا به درخواست معاونت امور فرهنگی اقدام به طراحی و راه‌اندازی «نمایشگاه مجازی کتاب» نمود.

از جمله مزیت‌های نمایشگاه مجازی، برطرف شدن معضل اصلی نمایشگاه فیزیکی، یعنی محدودیت‌های فضایی و مکانی است. ضمن اینکه علاقمندان و خریداران کتاب در اقصا نقاط کشور، از رنج و هزینۀ سفر به تهران آسوده می‌شوند و به این ترتیب در هزینه‌های برگزاری نمایشگاه صرفه‌جوییِ قابل‌ملاحظه‌ای صورت می‌گیرد و گام‌های بلندی در راستای گسترش عدالت فرهنگی برداشته می‌شود.

برای مشاهدۀ لیست آثار پژوهشگاه شهید صدر در قسمت جست‌وجوی پیشرفتۀ سایتِ نمایشگاه مجازی کتاب، انتشارات دارالصدر را جست‌وجو کنید.

زمان: یکم تا ششم بهمن‌ماه

🔻 تازه‌های نشر

نا

شرح صدر

سنت‌های تاریخی در قرآن کریم

علوم قرآن

سلسه‌جلسات وبینار کارگاه توانمندسازی اساتید اصول، جهت تدریس حلقات، توسط مدیریت اساتید معاونت حوزۀ‌ علمیه خراسان با همکاری مرکز تخصصی آخوند خراسانی، برگزار شد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین محتبی الهی خراسانی، استاد مرکز تخصصی آخوند خراسانی دفتر تبلیغات اسلامی و دبیر میز تخصصی توانمندسازی علوم اسلامی، در نخستین جلسه از این کارگاه با موضوع شخصیت علمی شهید صدر ارائه بحث کرد و بررسی شخصیت شهید صدر را از ضروریات تدریس کتاب‌های این شهید والامقام دانست. تاکنون دو جلسه از شش جلسۀ این کارگاه برگزار شده است. برای اطلاع بیشتر از این جلسات به اینجا را ببینید.

به مناسبت سالگرد قمری شهادت شهید صدر (٢٢جمادی‌الاولی)، گزیده‌ای از بیانات استاد الهی خراسانی درباره شخصیت شهید صدر در ادامه آمده است:

نبوغ و جایگاه خانوادگی شهید صدر

گاهی آنچه درباره شهید صدر گفته می‌شود، چنان غریب، و از اذهان دور است که تصور مبالغه درباره بعضی از ویژگی‌های ایشان می‌شود. برای اینکه جو مبالغه را بشکنم خاطره‌ای را نقل می‌کنم:

یکی از عزیزانی که در درس حلقۀ ثانیه من در سال‌های 74 یا 75 شرکت می‌کرد می‌گفت: وقتی خدمت مقام معظم رهبری بودیم، از من سؤال کردند چه می‌خوانی، گفتم: حلقۀ ثانیه را فلان جا می‌خوانم، ایشان گفتند: «می‌دانید خیلی‌ها در حوزه یا بیرون هستند که گفته می‌شود نابغه هستند؛ درحالی‌که نابغه نیستند، بلکه آدم‌های تیزهوشی هستند با پشتکار زیاد؛ ولی درباره شهید صدر باید با دقت و قاطعیت گفت که ایشان واقعاً یک نابغه بودند».

شهید صدر به‌لحاظ امکان خانوادگی هم از خاندان پرآوازه و علمی صدر است. مرحوم آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی می‌فرمودند: تحقیق کردم و به این نتیجه رسیدم که در تاریخ اسلام، خاندانی به پرافتخاری و پرثمری برای اسلام و مسلمین بیشتر از خاندان صدر نداریم. سرشاخه خاندان صدر به سید مرتضی(رض) می‌رسد. بنابراین منظورشان از خاندان صدر خاندانی است که از سید محمدباقر صدر به دوره‌ها و نسل‌های قبلی تکیه دارد تا سید مرتضی(رض). درعین‌حال که این‌چنین است، برای تربیت حوزوی خودش [بسیار تلاش کرده است].

جمع بین علوّ نسب و علو همت

علوّ نسبی که عرض کردم و مفاخر خاندان ایشان تا سید مرتضی یک فهرست بلندبالایی از فقها و مفسران و محدثان و فیلسوفان و اصولیان هستند، اما این نسب باعث نشد که شهید صدر به این نسب دل خوش کند و تحرک علمی ایشان را تحت‌الشعاع قرار دهد. ازاین‌رو اگر علو نسب داشت، علو همت هم داشت؛ ازاین‌رو محیطی پر از جهاد و تلاش علمی برای خود فرض کرد؛ برنامه‌ای که برای خودش در نظر گرفت، استفاده از رانت خانوادگی نبود.

شهید صدر حتی در مراودات علمی خودش هم سعی نمی‌کرد که از این نسب استفاده ببرد. او به‌دلیل علوّ همتی که پیش رو گرفته بود، از هیچ تلاشی نمی‌گذشت: مطالعه و تتبع زیاد؛ پرسش از هرکسی که ممکن بود برای آن پرسش‌ها پاسخی داشته باشد؛ مطالعه کتب متنوع، چه کتب بزرگان تشیع، چه کتب کسانی که در سایر مذاهب حرفی قابل‌عرضه داشتند و حتی کتاب‌های کسانی که غیرمسلمان هستند.

یکی از شاگردان ایشان می‌فرمود: یکی از کارهای من این بود که به سفارش آقای صدر، در کتاب بازار بغداد می‌رفتم و کتاب‌های جدیدی که می‌آمد و در آن مسائلی که ایشان سفارش کرده بود، اگر تألیفی از فلاسفه غربی می‌دیدم، حتی گاهی از جامعه‌شناسان و روان‌شناسان می‌دیدم، می‌خریدم و برای ایشان می‌آوردم.

کسی در تراز شهید صدر برنامه‌های مطالعاتی دارد که منابع را در مسیر برنامۀ مطالعاتی خود شناسایی و مصرف می‌کند.

جمع بین نبوغ ذاتی و جست‌وجوگری و تعلم

ایشان در سیزده سالگی بر منطق حاشیه نوشته است؛ مادۀ اولیه کتاب فدک را در 12 سالگی نوشته؛ در علم اصول حسب شمارشی که بنده کردم، حداقل حدود 17 یا 18 مبنای اساسی و نزدیک شاید 100 نظریه متفاوت دارد. باز با این حال برنامه مطالعاتی ایشان چنین بود که بنده از آیت‌الله سید کاظم حائری شنیدم که می‌فرمودند: آقای صدر در سنینی که ما شاگرد ایشان بودیم، (یعنی در سنین چهل سالگی و بالاتر) به اندازه سه طلبه معمولی کار می‌کرد و زحمت می‌کشید، با اینکه خودش نابغه بود. به ایشان گفتم: شما روزی چند ساعت کار می‌کنید، گفتند: تقریباً روزی چهارده تا شانزده ساعت. گفتم شما با این سنتان از ما که فرزند شما محسوب می‌شویم، خیلی بیشتر کار می‌کنید، ایشان فرمودند که من الآن دیگر پا به سن گذاشتم؛ یاد ایام جوانی به خیر که آن موقع پُرکار بودم.

جمع بین شجاعت علمی و انصاف و نقادی

معمولاً کسانی که اهل ابداع و ابتکار هستند، گاهی از انصاف به‌دور می‌مانند؛ ما کسانی را داریم که انتقادهای قابل‌ملاحظه و مهمی را هم برای مثال به شیخ انصاری (رضوان الله علیه ) وارد کردند و باب نقدی علمی ایشان را گشودند؛ اما گاهی جانب ادب و انصاف را رعایت نمی‌کنند. بعضی را دیده‌ام که در حدیث مقداری کار کرده‌اند و هنوز هم حرف‌های همه را ندیده‌اند و دقت کافی نداشته‌اند، با متخصص‌تر از خودشان به رایزنی و گفت‌وگو نپرداخته‌اند، در جلسه‌ای به‌عنوان نقد قدما در حدیث‌شناسی شیخ صدوق را متهم به تدلیس می‌کنند، شیخ طوسی را متهم به خلط و اغلاط فاحش بی‌شمار می‌کنند؛ اینها اصلاً پسندیده نیست.

شهید صدر از معدود کسانی است که در اوج شجاعت و ابتکار و درعین‌حال اوج انصاف و تواضع علمی است. ملاحظه بفرمایید که در تمام کتابشان تعبیراتشان از مرحوم آیت‌الله خویی، سیدنا الاستاذ است.

بنده از یکی از فضلای نجف که شاگرد شهید صدر هم نیست، و تقریباً هیچ ارادتی هم به شهید صدر ندارد، شنیدم که ایشان به بنده فرمود: به چشم خودم دیدم که در بازار نجف، آقای صدر در همان اوجی که تمام جوانان حزب‌الدعوه و دیگران به ایشان توجه داشتند و به اصرار رساله ایشان هم چاپ شده بود، وقتی در بازار نجف به مرحوم آیت‌الله خویی رسید، جلوی همه تا کمر خم شد و دست آیت‌الله خویی را بوسید.

شهید صدر نسبت به تحلیل حرف بزرگان زود نمی‌گذرد و مثلاً می‌گوید شاید منظور محقق نایینی در ایجادیت این باشد، شاید منظور فلان بزرگ این باشد؛ شما در تمام تقریرات یا تألیفات ایشان یک کلمه بی‌ادبی به احدی از بزرگان نمی‌بینید یا اینکه بگوید این مطلبی است که ما اولین کسی هستیم و قبل از ما احدی این را نگفته. با اینکه بسیاری از آثار ایشان واقعاً اولین‌ است.

جمع بین رسالت علمی و رسالت اجتماعی

شهید صدر کسی است که هم ساعات متمادی، روزانه، دهه‌های مختلف عمر شریف خود را بر روی تفکر و مباحث علمی گذاشته است و هم رسالت اجتماعی خود را فراموش نکرده است.

درباره تفکر و رسالت علمی یکی از شاگردان ایشان می‌فرمود: آقای صدر به ما می‌گفت شماها از همه وقتتان برای تفکر استفاده کنید. می‌گفت: من خبر دارم آقای صدر در جوانی نحوه مطالعه و تفکرش این‌چنین بود که بخشی از مطالعه خود را در حرم امیرالمؤمنین علی (ع) می‌گذاشت و می‌گفت آنجا مسائل علمی برایم حل می‌شود و بهتر حل می‌شود. به شاگردانش فرموده بود فکر نکنید در مسیر رفت‌وآمد یا در مجلسی که شرکت می‌کنید، چون جلسه درس‌وبحث و وقت مطالعه نیست، می‌توانید وقتتان را به امور کم‌اهمیت اختصاص دهید؛ در راه سعی کنید که فکر کنید.

شخصی با این‌همه دغدغه علمی و این‌همه اهتمام به امور علمی، درعین‌حال از جامعه فاصله نگرفته و در را به روی خود نبسته که مثلاً می‌خواهم فکر کنم. دغدغه اجتماعی ایشان باعث تأسیس حزب الدعوة الاسلامیة شد. حلقه‌‌های مبارزاتی تشکیل می‌داد، ارتباطات با جوانان، ترغیب برای راه‌اندازی مجلات، و ایشان تا سال‌ها بیانیه برخی از علما را برای امور اجتماعی تنظیم می‌کردند.

جمع بین سنت و روزآمدی

جمع بین سنت و روزآمدی در شهید صدر خیلی عجیب است. ایشان از شیوه درسش تا تعلق‌خاطرش به میراث علمی شیعه، وفاداری ایشان به سنت‌های حوزه‌های علمیه یا آنچه از آن به میراث خالص شیعی در عقیده و باور و مناسک تعبیر می‌کنیم، درعین‌حال روزآمدترین آرا را دارد، جدیدترین آرا را هم می‌خواند.

ایشان در باب حساب احتمالات، نظریاتی را مطرح می‌کند که هم در معرفت‌شناسی و هم در ریاضیات و هم در منطق واقعاً اوج محسوب می‌شود و قابل‌رقابت با بسیاری از نظرات مطرح در آن علوم است.

جمع میان نیازمداری و تکلیف‌محوری

بعضی‌ها از نیازهای جامعه غافل می‌شوند و بعضی هم رویکردشان تکلیف‌مداری است؛ دو نگاه به دین وجود دارد، یک نگاه تکلیف مداری عبودیت‌محور است که همه‌چیز را از در تکلیف و مأموریت می‌بیند و یک نگاه هم نیاز. جمع بین این دو خیلی عجیب است که در اندیشه شهید صدر است؛ اگر کسی بخواهد این را ببیند در دو جا این دو جریان را می‌تواند ببیند، یکی در رساله مختصر عقیدتی در مقدمۀ الفتاوی‌الواضحه، و یکی هم در بحث نظریه خلافت انسان: در یک جا کاملاً عبودیتی و در یک جا کاملاً نیازمحور به نگاه به دین پرداخته است. ما به جمع بین این دو بسیار نیاز داریم که هم روح ایمان را و هم روح نیاز و عقلانیت را هم‌زمان تقویت کند.

به گزارش خبرنگار ایکنا، آیت‌الله مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری، در طی سخنرانی در مراسم رونمایی از کتاب «نا» جدیدترین اثر پژوهشگاه تخصصی شهید صدر درباره زندگی و زمانه این شهید والامقام، به بررسی شخصیت علمی شهید صدر پرداخت. آنچه در ادامه می‌آید بیانات آیت‌الله مبلغی در این مراسم است:

ضرورت شناساندن شهید صدر به نسل کنونی

معرفی شخصیت شهید صدر به نسل کنونی و نسل‌های بعدی یک ضرورت است و طبیعتاً این معرفی باید روزآمد، مؤثر و برخوردار از ادبیات موردپذیرش برای نسل کنونی باشد. کتاب نا را که تورق کردم، به این نتیجه رسیدم که این توانایی در قلم به‌کاررفته در این کتاب وجود دارد و توانسته زوایایی از زندگی شهید صدر و حتی فراتر، پاره‌ای از ساحت‌های علمی ایشان را در قامت علمی جذاب درآورد و این باعث تقدیر از نویسندۀ توانای این کتاب سرکار خانم دکتر مریم برادران است.

دو بعد مهم در پرداخت به شخصیت‌ها

هر شخصیتی که نابغه است، از دو بعد می‌توان وی را کاوید؛ یکی افکار و اندیشه‌هایی که در یک یا بیش از یک زمینه عرضه می‌کند و طبیعتاً این اندیشه‌ها در قالب کتاب‌ها و گاهی در قالب سلوکی آن نابغه بروز پیدا می‌کند. این اندیشه‌ها به این دلیل اینکه از جایگاه اندیشه برتر برخاسته است، مغتنم و قابل‌توجه است و نیازمند به کاوش، بررسی و تحلیل‌های چندباره در سطوح مختلف علمی است. این یک بُعد اساسی یک نابغه برای بررسی و مطالعه است.

شهید صدر از این حیث دارای اندیشه‌های بسیار مهمی است و همۀ آنها دارای نوعی ابتکار، ابداع، سازنده‌بودن و بسیاری از آنها خاستگاهی برای عزیمت بوده‌اند و وی در این زمینه دارای تبلور برجسته‌ای است.

بُعد دوم یک شخصیت نابغه که باید مغتنم شمرده و به آن پرداخته شود، بُعد روشی وی است و اینکه چرا این شخصیت و براساس چه مکانیزمی به ارائه و تولید اندیشه می‌پردازد. البته سطح اول یعنی اندیشه‌ها اهمیت دارد و الگوست، اما نکته مهم‌تر روشی است که شخصیت برای تولید این افکار به‌ویژه در حوزۀ دین از آن بهره برده است.

روش‌شناسی در مطالعات دینی

حوزۀ دین پر از لایه و ارتباط با فضای جهانی و انسانی است. اتخاذ یک روش در عرصۀ مطالعات دینی از سخت‌ترین و حساس‌ترین روش‌های علمی است. شاید اگر گزاف نگوییم، پیچیده‌ترین روشی که در فضای علمی به‌کار گرفته می‌شود، در عرصه دین است. شهید صدر در این عرصه یک شخصیت سرآمد است. عمدۀ مطالعات ما بر بُعد اندیشه‌ای ایشان است که هنوز هم به اتمام نرسیده است، اما مهم‌تر، بُعد روشی وی است.

جایگاه انسان معاصر در اندیشۀ شهید صدر

شهید صدر را می‌توان در دو ساحت، شامل کلان‌حرکت در مطلقِ مطالعات دینی و روش‌های علمی مشخص در ساحت علوم، مطالعه کرد. در این رابطه، در اندیشه شهید صدر، خدا و حرکت از انسان به‌سمت خدا از یک سو و علم و حرکت از خاستگاه انسان به‌سمت علم، از سوی دیگر دارای اهمیت است. در این زمینه اگر روش‌ ایشان محل مطالعه قرار گیرد، دائماً می‌توانید خدا و ارتباط انسان با خدا را در این مطالعات، حاضر ببینید. شهید صدر وقتی به انسان می‌رسد سطح‌اندیشی نمی‌کند، در کلامی از ایشان آمده است، ما باید در فقه، خصایص انسان را بشناسیم که منظور ایشان خصایص انسان معاصر است.

نظر شهید صدر این است که فقه‌پردازی منهای شناخت انسان معاصر، نارسا و ناکافی است؛ چراکه این انسان معاصر نقطه کانونی همه تحولات علمی در اجتماع است. اهمیت، نقش‌آفرینی، تأثیرگذاری و خلق‌های مداومی که این تحولات علمی دارد، در نقطۀ انسان تراکم پیدا می‌کند و خصایص انسانی بر این اساس شکل می‌گیرد، لذا در فقه و استنباط خود بر کلیدواژه خصایص انسان معاصر در بررسی علوم بشری تأکید و از آن استفاده می‌کند.

شهید صدر حرکت منهای علم ندارد

شهید صدر بر برخاستن از این خاستگاه علمی مربوط به انسان معاصر تأکید و تمرکز می‌ورزد. در هیچ‌کدام از کتاب‌های خود از علم دوری نورزیده و از آن استفاده عمیقی کرده است. معروف است که گفته است هرکسی بخواهد درباره مسائل معاصر بررسی کند، ابتدا باید سراغ علم برود، سپس به‌سمت قرآن برود تا بفهمد قرآن چه می‌گوید. وی سپس به‌دنبال خلق اندیشه در کتاب‌های مختلف خود می‌رود. این ساحت اول و نگاه کلان شهید صدری است، لذا شهید صدر را یا باید در طبیعت، سنن تاریخی یا در صفات و وجود خدا و ارتباط انسان با خدا جست‌و‌جو کنید یا باید سراغ دانش‌ها و علوم بروید. وی حرکت منهای علم ندارد و آنگاه است که یک فیلسوف بزرگ و مفسر پر از ابتکار، اندیشمند اصولی خلاق و نظریه‌پرداز به صحنه می‌آید و تبدیل به شهید صدر می‌شود.

حرکت علمی شهید صدر با شهادتش ناتمام ماند

البته باید تأسف خورد که ایشان این اندیشه‌ها، این شخصیت و این راه را به‌شکل نیمه‌تمامی به‌دلیل شهادتشان رها کردند و این راه تکامل پیدا نکرد. شهید صدر به‌دنبال این بود که این «نا»ها را تکمیل کند. آخرین «نا»یی که نوشت «مجتمعنا» بود که کتاب بسیار ارزشمندی است که از «فلسفتنا» و «اقتصادنا» ارزش بیشتری دارد؛ چراکه آمده بود تا سنن حاکم بر جامعه را ترسیم کند و البته این کتاب با هجوم بعثی‌ها از دست رفت و همین نشان‌دهنده هجوم به تاریخ و اندیشه بود.

تولید روش در ساحت علوم

بعد دوم شخصیت علمی شهید صدر، روش‌های علمی مشخص در ساحت علوم است. این چیزی است که متأسفانه امروزه ابتر مانده است و فرسنگ‌ها با آن فاصله داریم، لذا باید بسیار کار کنیم تا یک روش را تولید کنیم. کتاب‌های شهید صدر در هر بخشی بر دوش گیرنده روش ایشان است. برای مثال، شهید صدر در زمینه فقه، شخصیتی است که آن‌قدر روش فقهی اجتهادی و استنباطی عمیقی دارد که با مطالعه عمیق این کتاب می‌فهمید که وی چقدر اندیشیده است تا این سطور فکری را بنگارد.

یک بار کتاب «اقتصادنا» را مطالعه می‌کردم که سطوری از آن برایم جالب بود؛ لذا مقاله‌ای در این باب نوشتم، اما فهمیدم این مقاله ناقص است، بنابراین هفده یا هجده مقاله در باب روش آن کتاب نوشتم که همگی در رابطه با همان نصف صفحه‌ای از کتاب «اقتصادنا» بود که مطالعه کرده بودم. شهید صدر در این مطالعه عمیق، نگاهی به گذشته دارد که با زبان علمی صِرف، به‌دور از هیاهو و جنجال و پرستیژ علمی است.

وی ارتباط تاریخِ فقه با روایات و مصادر را به‌خوبی می‌فهمد و معتقدم عمیق‌ترین اندیشه‌ها و ادبیات فلسفه فقهی در همان نصف صفحه‌ای که مطالعه کردم، وجود داشت. شهید صدر، فقیه عرصه مسائل اجتماعی و اقتصادی بود که می‌داند چگونه رابطه فقه با دین و اجتماع را به‌خوبی توصیف کند.

شهید صدر در ایران ناشناخته است

از سرکار خانم برادران تقدیر می‌کنم که نثر شیوایی دارند و با این قلم توانسته‌اند با نسل جدید رابطه برقرار کنند. شهید صدر در فضای ایران ناشناخته است و این کتاب برای همه قابل‌توجه است، البته برخی از بخش‌های کتاب همانند ارتباط شهید صدر با مظاهر اسلامی و مسلمانان باید بازسازی شود که بنده در این زمینه برای کمک کردن آمادگی دارم، چراکه درست است برخی از کتاب‌های ایشان شیعی صِرف است، اما کتاب‌هایی هم برای همه جهان اسلام دارند.

کتاب «نا» در نوع خود کم‌‌نظیر و از جهاتی بی‌نظیر است. خوب است که این روش برای شخصیت‌های دیگر هم به کار گرفته شود. انقلاب اسلامی این برکات را برای ما خلق کرده است و لازم است در اینجا از امام امت یاد و برای آن حضرت تکامل روحی و معنوی آرزو کنم. همچنین برای مقام معظم رهبری که مدیریت کلان کشور را بر عهده دارند، آرزوی سلامتی دارم که بحمدلله مقتدرانه در عرصه جامعه اسلامی حضور دارند. از مسئولان کشور هم باید تشکر کنم که با همه سختی‌ها، کشور را اداره می‌کنند و ان‌شاءلله همگی در راستای بهبود وضعیت کشور تلاش کنیم.

به مناسبت درگذشت عالم گران‌قدر حضرت آیت‌الله مصباح یزدی رحمه‌الله

مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی از نخستین کسانی بود که کتاب‌ «فلسفتنا» نوشتۀ شهید سید محمدباقر صدر را در حوزه‌ تدریس‌ کرد. وی در مؤسسه‌ «در راه‌ حق‌» نیز به‌ تدریس‌ «فلسفتنا» و «اقتصادنا»ی شهید صدر ادامه داد.

یکی از دلایل اهتمام مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی به تدریس این کتاب، شیوۀ‌ پرداخت نوِ شهید صدر به فلسفه بود. ایشان درباره این شیوه که آن را بی‌سابقه می‌داند، می‌گوید:

شهید صدر در ابتدای کتاب فلسفتنا مقدمه‌ای بیان می‌کند که خود این مقدمه ممتاز و دارای فوایدی است. ایشان در این مقدمه رابطۀ بین مسائل فلسفی و مسائل اجتماعی را روشن کرده است. معمولاً مسائل فلسفی به‌عنوان سلسله‌مباحث ذهنی خشک تلقی می‌شود که ارتباطی با مسائل زندگی ندارد و از این لحاظ به‌شدت به آن حمله می‌شود.
اما شهید صدر در این مقدمه این را روشن می‌کنند که اصلاً مهم‌ترین مسئلۀ اجتماعی ما متوقف است به حل مسائل فلسفی و تا این مسائل فلسفی حل نشود، نمی‌توانیم مسائل اجتماعی‌مان را حل کنیم؛ حل صحیح مسائل اجتماعی مبتنی است بر حل مسائل فلسفی. این خود مقدمۀ نویی است که ما در کتاب‌های فلسفی کمتر با آن مواجه هستیم. اغلب کتاب‌های فلسفی متعرض این مسئله نمی‌شوند و در جاهای دیگر نیز کسی از فلسفه دفاعی نمی‌کند؛ لذا باید این مقدمه را غنیمت شمرد. (صوت جلسه نخست از درس فلسفتنا، آرشیو پژوهشگاه)

شهید صدر نیز پیگیر فعالیت‌های موسسۀ «در راه حق» بود و از وجود چنین موسسه‌ای ابراز خرسندی می‌کرد؛ او در نامه به یکی از شاگردانش چنین می‌گوید:

از مطالبی هم که درباره مؤسسه «در راه حق» گفتی خیلی خوشحال شدم و برای این مؤسسه دعا کردم و از خداوند متعال عاجزانه خواستم که آن را یاری و با چشم همیشه‌بیدارش حفظ کند. درحقیقت ما به این‌طور مراکز خیلی نیاز داریم. من از مدت‌ها پیش به این فکر می‌کردم که خیلی مهم است گروهی مشخص را با تمرکز ویژه تربیت کنیم که برخی اساتید پژوهشگر برای داخل کشور و برخی دیگر مبلغانی در سطح دنیای معاصر باشند که به سراسر دنیا اعزام شوند. در هر حال لطفاً اهتمام و دعای من را به دست‌اندرکاران مؤسسه ابلاغ کنید. (شهید الامة و شاهدها، ج١، ص٣٢٠)

مرحوم آیت‌الله مصباح یزدی از اعضای هیئت‌مؤسس پژوهشگاه تخصصی شهید صدر بود.

درگذشت این عالم بزرگوار و متفکر ارزشمند ثلمه‌ای بزرگ و جبران نا‌پذیر برای امت و انقلاب اسلامی بود. خداوند متعال رحمت واسعۀ خود را شامل این عالم و متفکر بزرگ گرداند و او را با انبیا و اولیا محشور کند.