نشست تحزب در اندیشه شهید صدر با سخنرانی آیت‌الله ملک‌زاده و به کوشش کانون اندیشه جوان، دوشنبه ٢٢فروردین به‌صورت برخط برگزار شد. در ادامه گزارش این نشست علمی آمده است.
آیت‌الله ملک‌زاده در نشست تحزب در اندیشه شهید صدر اظهار کرد: موضوع بحث تحزب در اندیشه شهید صدر است. مقوله حزب به مفهوم امروزین یکی از مفاهیم مدرن است. شکی نیست آنچه از حزب فهمیده می‌شود یک امر نوظهوری است؛ با نقشی که حزب در فضای سیاسی باز می‌کند. اما مفهوم حزب به معنای یک گروه متشکل که دارای هدف مشترک و دارای انسجام و هماهنگی است امر تازه‌ای نیست و در طول تاریخ همیشه اینطور بوده که گروهی با هم همدست می‌شدند تا به هدف خاصی برسند. مسئله سیاست یک امر جدیدی نیست، تلاش برای به دست آوردن قدرت امر جدیدی نیست، کار گروهی امر جدیدی نیست. در قرآن کریم هم از تعبیر حزب استفاده شده است. نمی‌خواهیم بگوییم حزب در قرآن به معنای جدید به کار رفته است ولی اصل اینکه یک گروهی همفکر هستند و برای دستیابی به هدف خاصی تلاش می‌کنند در قرآن به عنوان حزب تعبیر شده است.
این استاد حوزه علمیه افزود: قرآن کریم تقسیم دو گانه‌ای از احزاب دارد. در این تقسیم کلی احزاب را به حزب الله و حزب الشیطان تقسیم می‌کند. این تقسیم کلانی است که قرآن انجام می‌دهد و برای آنها ویژگی‌هایی ذکر می‌کند. وعده قرآن این است گروه الاهی در نهایت پیروز خواهند شد و قدرت ماندگار را به دست خواهند گرفت. اگر چه حزب الشیطان سر و صدایی می‌کند ولی نهایت امر مربوط به متقین است. از جمله آیاتی که در این زمینه وجود دارد آیات سوره مجادله است. چند آیه پایانی سوره مجادله می‌فرماید: «اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ فَأَنْسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ أُولَئِكَ حِزْبُ الشَّيْطَانِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ الشَّيْطَانِ هُمُ الْخَاسِرُونَ» شیطان بر آنها چیره شد و خدا را فراموش کردند. سکولاریسم این است که در منطق محاسباتی خودمان جایی برای خدا باز نمی‌کنیم یعنی جنبه‌های معنوی در محاسبات ما حضور ندارد. از نظر آیه ویژگی حزب شیطان این است که ملاک محاسباتی‌شان ماتریالیستی است و سکولاریسم بر آنها حاکم است و خدا را در این عرصه‌ها وارد نمی‌کنند. بعد خداوند می‌فرماید حزب شیطان به پیروزی‌های مقطعی دلخوش نباشند چراکه در نهایت زیانکار هستند.
وی ادامه داد: آیه بیستم ادامه این مطلب است: «إِنَّ الَّذِينَ يُحَادُّونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ فِي الْأَذَلِّينَ». حزب شیطان چه ویژگی‌هایی دارند؟ ویژگی اصلی‌شان این است که محاده با قرآن دارند یعنی با خدا و پیامبر دشمنی می‌کنند. لااقل توحید تشریعی و قانون الاهی را قبول ندارند. همچنین رسول خدا و ولایت را نمی‌پذیرند. آیه بیست و دوم می‌فرماید: «لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ» یعنی شما هیچ قوم و گروهی را نمی‌یابید که ایمان به خدا و روز قیامت داشته باشند و با دشمنان خدا و پیامبرش دوستی کنند. در مورد اصل دوستی با کفار در قرآن مطرح شده است اگر به شما آزار نمی‌رسانند اشکالی ندارد با آنها دوستی کرد و حتی می‌شود به آنها احسان کرد لکن مواده حرف دیگری است. مواده بالاتر از دوستی معمولی است و دوستی توام با اطاعت است یعنی آنها برنامه‌ریزی کنند و ما تابع آنها باشیم. قرآن می‌گوید مومنین اهل این امور نیستند، حتی اگر آن کفار خویشاوندان اینها باشند.
این پژوهشگر مطالعات اسلامی در ادامه نشست تحزب در اندیشه شهید صدر گفت: بعد آیه می‌فرماید: «أُولَئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمَانَ وَأَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ وَيُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ أُولَئِكَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ». آیه تصریح دارد اینها حزب الله هستند. در این آیه ویژگی‌های حزب الله مشخص می‌شود. یکی از ویژگی‌های حزب الله این است که تابع و مطیع دشمنان خدا و دشمنان پیروان خدا نیستند و تحت سرپرستی طاغوت قرار نمی‌گیرند و تحت سرپرستی خدا هستند. اگر کسی بگوید من حزب اللهی هستم ولی تابع آنها باشد درست نیست. در سوره مائده هم اشاره به حزب الله را داریم.
وی تصریح کرد: میخواهم بگویم اصل این مطلب که ما گروه‌هایی داریم که منسجم هستند و در راستای هدف خاصی دور هم جمع می‌شوند در قرآن کریم آمده است. بعد در روایات و سیره اهل‌بیت(ع) هم این مطلب وجود دارد که آنها گروهی منسجم درست می‌کردند تا امور را پیش ببرند. این مطلب در اندیشه اسلامی به طور کلی وجود داشت تا به زمان حاضر رسیدیم. در این زمان حزب به مفهوم امروزینش در جوامع غربی مطرح شد و آرام آرام این اندیشه به کشورهای اسلامی راه پیدا کرد .و حزب تبدیل شد به ابزاری برای پیش برد اهداف در جوامع جدید؛ یعنی ساختارهای سیاسی جدید شکل گرفت و حزب به عنوان یک ابزار فوق العاده توانمند در اختیار قرار گرفت. اگر کسی می‌خواهد در عرصه قدرت اثرگذار باشد ناچار باید از این ابزار استفاده کند. در این زمان با یک اندیشمند بزرگ مثل شهید صدر مواجه هستیم که از طفولیت با این اندیشه‌ها آشنا بود. معلم دوره دبستان ایشان تعریف کرده است زنگ تفریح می‌شد آقای صدر یک گوشه می‌ایستاد و کتاب‌های قطور فلسفی را می‌خواند. پس آشنایی ایشان با این اندیشه‌ها از دوران کودکی بوده است.
آیت‌الله ملک زاده در نشست تحزب در اندیشه شهید صدر بیان کرد: البته آقای صدر پیشگام اسلامی‌سازی اندیشه حزب در درون اسلام نبود و قبل از اینکه ایشان به این مسئله بپردازد اخوان المسلمین در مصر را داریم که در این زمینه پیشگام بودند و مسلمانان را با این مفهوم آشنا کردند و نشان دادند می‌شود این ابزار را در خدمت آموزه‌های اسلامی قرار داد. حالا کاری نداریم چقدر موفق شدند مراد اصل مطلب و الهام‌بخشی اخوان المسلمین است که چگونه اثرگذار شدند و فعالیت کردند. در ایران هم شهید نواب صفوی فعالیت حزبی این‌چنینی داشتند. میخواهم عرض کنم این زمینه هم بود؛ یعنی هم یک پیش‌زمینه اسلامی وجود داشت و هم مطالعات ایشان در مورد دنیای جدید این آشنایی را برایشان ایجاد کرد و هم یک واسطه‌ای هم نام اخوان المسلمین وجود داشت که عامل سوم بود. بعد سراغ عراق و شرایط عراق می‌رسیم. عراق هم در شرایطی قرار گرفته بود که آقای صدر می‌توانستند وارد این عرصه شوند. من قبل از اینکه به لحاظ تاریخی اقدامات آقای صدر را عرض کنم یک اشاره‌ای به بعد نظری مطلب کنم تا به اقدامات عملی ایشان بپردازیم.
وی ادامه داد: یک اندیشمند اسلامی در هر اقدامی که می‌خواهد انجام دهد ابتدا به این فکر می‌کند آیا حجت شرعی برای این اقدام دارم یا ندارم. این برایش از همه چیز مهمتر است؛ یعنی خدا از این کار من راضی هست یا راضی نیست. برای اینکه حجت شرعی پیدا کند باید بتواند بر اساس ادله اسلامی ارتباط این عمل و اندیشه را با اسلام تمام کند. یا باید بگوید این اقدام یا اندیشه کاملا متخذ از اسلام است و یا مورد تایید اسلام است. اسلام با اینکه انسان‌ها دور هم جمع شوند و حول محور توحید و در راستای اهداف الاهی به فعالیت بپردازند موافق است و تعابیر فراوان در تایید آن در قرآن و روایات وجود دارد و تاکید بر این است که جمع شوید. قاعدتا دعوت به تشکیلات هم در این راستا وجود دارد. خود اهل بیت(ع) در زمان تقیه سازمان وکالت را تشکیل دادند و با وکلای خودشان امت اسلامی را راهبری می‌کردند. لذا خلفای عباسی می‌گفتند حاکم واقعی اینها هستند که دارند عالم اسلام را اداره می‌کنند. در سازمان وکالت کاملا اصول تشکیلاتی رعایت می‌شد. اصلا ارتباطات اقتصادی از طریق همین سازمان انجام می‌گرفت. پس این مسئله به لحاظ اسلامی هیچ منعی ندارد.
وی افزود: ویژگی اسلام این است که در آن توحید اصل است و شعار توحید عبارت است از «لا اله الا الله». این جمله دو گزاره دارد: یک نفی و دو اثبات. «لا اله» نفی است. اثباتش «الا الله» است. همین جمله مبنای هر عمل و اقدام فرد مسلمان است. مبنای هر حرکت سیاسی اجتماعی انقلابی یک مسلمان همین است. مرحوم صدر هم در قسمت نفی فعالیت کرده و هم در قسمت اثبات فعالیت کرده است. اول اثباتش را بگوییم.
استاد حوزه علمیه در پایان نشست تحزب در اندیشه شهید صدر افزود: شرایط عراق اینطور شده بود که در سال ۱۹۵۸ میلادی که عبدالکریم قاسم به حکومت عراق رسید فضا را برای کونیست‌ها باز کرد. درست است در این زمان کمونیست‌ها آزاد شدند ولی زمینه‌ای برای فعالیت‌های اسلامی پیش آمد. تقریبا در دهه سی شمسی این اتفاق افتاد. این زمانی است که یک مقدار فضای سیاسی عراق باز شده بود و زمینه فراهم شده بود که اندیشمندان اسلامی اقدامات بیشتری انجام دهند. به همین جهت مرحوم حکیم و برخی دیگر دور هم جمع شدند و گفتند ما حزبی تشکیل دهیم تا فعالیت کنیم. برای اینکه این کاز را انجام دهند از اولین شخصیت‌هایی که جذب کردند شهید صدر بود. جلسات متعددی طی چند سال در کربلا و نجف برگزار کردند. خود آقای صدر پیشنهاد کرد علامه عسکری هم به جمع‌شان اضافه شد. وقتی خواستند حزبی تاسیس کنند اسم حزب را دعوه الاسلامیه گذاشتند یعنی حزبی که قرار است به اسلام دعوت کند. این حزب در سال ۱۹۵۷ میلادی تاسیس شد. آرام آرام که کار حزب گسترش پیدا کرد شهید صدر یک اساسنامه نوشتند و سی و سه اصل را فهرست کردند که متاسفانه از آن سی و سه اصل فقط سیزده اصل باقی مانده است.
