به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه شهید صدر، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سعید بهمنی عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مؤلف کتاب «نظریه‌پردازی قرآن‌بنیان» سخنران پنجمین جلسه از سلسله‌نشست‌های علمی «اندیشه صدر» با عنوان «جامعیت تفسیر شهید صدر» بود که به مناسبت فرا رسیدن چهل و دومین سالگرد شهادت شهید سید محمدباقر صدر به‌همت پژوهشگاه شهید محمدباقر صدر از صفحه اینستاگرام این پژوهشگاه به‌صورت زنده پخش شد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهمنی در نشست اینستاگرامی جامعیت تفسیر شهید صدر: روش تفسیری شهید صدر جامع تمام تفاسیر گذشته و آینده است.
روش تفسیری شهید صدر هیچ روشی را رد نمی‌کند
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره جامعیت روش تفسیری شهید صدر گفت: این روش هیچ روشی را رد نمی‌کند و جامعیتی از تمام آن‌هاست؛ تفسیر موضوعی شهید صدر در عرض هیچ روش دیگری قرار ندارد و قسیم روش‌های دیگر نیست؛ روش موضوعی تفسیر شهید صدر رویکردی است و با هدف و مسئله‌ای که دنبال می‌کند از سایر روش‌ها ممتاز می‌شود.
مؤلف کتاب «نظریه‌پردازی قرآن بنیان» در در نشست اینستاگرامی جامعیت تفسیر شهید صدر آغاز فرآیند تفسیر موضوعی شهید صدر را مسئله‌شناسی عنوان کرد و ابراز داشت: در مسئله‌شناسی تکنیک‌هایی وجود دارد؛ در زمان شهید صدر تکنیک‌هایی وجود داشته است و در این روش اندیشمند مسئله را انتخاب می‌کند و درصدد حل آن است که در اینجا نیازمند نگاهی جهان‌شمول هستیم.
وی ابراز داشت: وقتی با مسئله‌ای مواجه می‌شویم باید از دستاوردهای بشر و سیر تاریخی آن اطلاع داشته باشیم؛ این روش برون‌قرآنی است و با روش‌های تفسیر هیچ ارتباطی ندارد؛ در ادامه شهید صدر می‌گوید برای مسئله‌ای که ممکن است کل هدف نباشد، در نظر می‌گیریم که این کار هم برون‌قرآنی است و ارتباطی به روش‌های تفسیری ندارد.
دو مرحله تفسیر موضوعی از نگاه شهید صدر
حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهمنی دو عنوان کلی شهید صدر را این‌گونه برشمرد: ما در مسئله‌یابی حتماً باید نظریه‌پردازی کنیم که به داده‌های توصیفی قرآن کریم دست پیدا می‌کنیم، بعد از این می‌گوید که این مسئله یک بایدی را به ما ارائه می‌دهد؛ هرکسی باید ببیند که مسئله چیست؟ هستی‌شناسی کند و به الزامات آن پایبند باشد؛ در این مرحله هم به روش‌های تفسیر دیگر متعرض نمی‌شود.
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی مرحله بعد شهید صدر را طرح سؤال عنوان کرد و توضیح داد: باید دید سؤالات مسئله چیست؟ چه ابعادی دارد؟ چگونه شکل گرفته است؟ و به آنها پاسخ دهیم تا در تفسیر موضوعی با این سؤالات مشخص و تخصصی به پژوهش خود جهت دهیم.
مؤلف کتاب «نظریه‌پردازی قرآن بنیان» در در نشست اینستاگرامی جامعیت تفسیر شهید صدر افزود: شهید صدر نمونه‌هایی از هستی، چیستی، چگونگی، عوامل، مصادیق، نقش انسان در ارتباط با آن مسئله، و سؤالات پیشینه‌شناسی که در تاریخ مطرح شده است می‌آورد؛ اینجا هم فرآیند تفسیر موضوعی با روش‌های موجود در تفسیر و قرآن‌پژوهی ارتباط ندارد.
وی فرضیه‌سازی را مرحله بعد از طرح سؤال عنوان کرد و گفت: این شهید فرضیه‌سازی را در کتاب المدرسة القرآنیة گفته است اما در آثار دیگر تأکید دارد هر پژوهش نیازمند فرضیه‌سازی است؛ فرضیه‌سازی ایده‌ای است که شما برای هر مسئله در نظر می‌گیرید و بعد آن را راستی‌آزمایی می‌کنید.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهمنی تصریح کرد: مراحل مسئله‌شناسی، گزینش مسئله راهبردی، هدف‌گذاری و فرضیه‌سازی، هیچ‌کدام با روش‌های تفسیر درگیر نیستند.
استنطاق، ویژگی تفسیر موضوعی شهید صدر
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی که درباره مرحله استنطاق از قرآن در روش موضوعی شهید صدر سخن می‌گفت ابراز داشت: اگر روش شهید صدر قرار است در جایی با روش‌های تفسیری دیگر درگیر باشد، اینجاست.
مؤلف کتاب «نظریه‌پردازی قرآن بنیان» مطالعات قرآنی در نشست اینستاگرامی جامعیت تفسیر شهید صدر، روش شهید صدر را دارای چهار مرحله ارزیابی کرد و گفت: قبل از اینکه وارد پژوهش قرآنی شوید، باید روش معتبر خود را تبیین علمی کنید؛ یعنی از طریق علمی و معتبر به روش برداشت از قرآن برسید؛ اینجا هم روش مشخصی را تعیین نمی‌کند؛ فقط تأکید دارد که باید روش خود را تعیین کنید.
وی درباره استنطاق در روش تفسیری شهید صدر اظهار داشت: استنطاق، بردن پرسش در محضر قرآن و گرفتن پاسخ از آن است؛ اینجا دستیابی به مدلولات تفسیری اهمیت دارد؛ در آن هم هیچ روشی را تعیین نمی‌کند بلکه تأکید دارد کدام قاعده را به کار می‌برید. عام یا خاص، مطلق یا مقید بودن را باید تعیین کنید؛ وقتی تعیین نمی‌کند یعنی اطلاق کلی است؛ این روش ادبی، فکری، تعریفی، علمی، خوانش قرآن و شأن نزول باشد؛ هر روش معتبری می‌تواند باشد؛ تنها در این مرحله ششم تأکید دارد که باید در روش خود نوآوری داشته باشید.
حجت‌الاسلام والمسلمین بهمنی مرحله هفتم تفسیر موضوعی شهید صدر را مطالعات تطبیقی عنوان کرد و گفت: شما مدالیل خود را که از قرآن به دست آورده‌اید، با داده‌های بشری و میراث علمی موجود و گذشته بشر مقایسه و مقارنه کنید؛ در اینجا هم شما باید روش‌های موجود و معتبر را اعمال کرده باشید و اینجا هم با روش‌های دیگر درگیر نمی‌شوید.
نظریه‌پردازی در روش تفسیری شهید صدر
عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: نظریه‌پردازی مرحله نهایی‌تر بعدی است که یافته‌ها را با هم ترکیب می‌کنید تا به این‌ها ساخت دهید که چه گزاره‌های هستی‌شناسانه‌ای داشته‌اید و عوامل و موانع و همه این‌ها را تبیین می‌کنید و به رسالت‌ها هم دست پیدا می‌کنید که مجموعه این‌ها نظریه است؛ در مرحله نظریه‌پردازی هم با روش‌ها و مدالیل تفسیری کاری ندارید بلکه آزاد هستید از هر روش معتبر استفاده کنید.
مؤلف کتاب «نظریه‌پردازی قرآن بنیان» ابراز داشت: شهید صدر در این روش ما را ناگزیر از استفاده از روش ترتیبی می‌داند؛ اما رویکرد ما این است که در یک مسئله متمرکز هستیم و می‌خواهیم حقایق جهان شمولی درباره کبرای مسئله به دست آوریم.
وی تصریح کرد: من به‌عنوان کسی که روش شهید صدر را پیشرفته‌ترین رویکرد در مطالعه قرآن می‌دانم، این روش را با هیچ یک از تفاسیر ترتیب نزول، ترتیب ادبی، فلسفه و برهان، شهودی و عرفانی یا بر مبنای روایات معتبر مقابل نمی‌دانم، بلکه این روش اجزای نظریه را برای ما سامان می‌دهد و ما با هیچ روشی درگیر نیستیم، این روش ظرفیتی دارد که همه روش‌های معتبر را در بر می‌گیرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین بهمنی در پاسخ به اینکه در فضای رویکردهای تفسیری موجود، چقدر به این روش نگاه می‌شود گفت: متأسفانه تا جایی که آثار فارسی و عربی را دیده‌ام، هیچ‌کدام به طور عمیق شهید صدر را نخوانده و بررسی نکرده‌اند؛ مقالاتی که به تفسیر موضوعی پرداخته‌اند هر کدام از یک زاویه روش شهید صدر را داوری کرده‌اند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پایان نشست اینستاگرامی جامعیت تفسیر شهید صدر تأکید کرد: هر روشی که بشر تا روز قیامت به آن دست پیدا کند، در دل دستگاه تفسیری شهید صدر جا می‌گیرد؛ این روش دستگاه بزرگی است و هیچ‌چیز را نفی نمی‌کند.
